PRVI POSLIJERATNI FILMOVI U NIKŠIĆU
Prvi poslijeratni filmovi u Nikšiću, kao i uostalom u čitavoj zemlji, koji su prikazivani, bili su sovjetske proizvodnje. Oni su, uglavnom, bili sa revolucionarnom i patriotskom tematikom i propagandnog karaktera. Bilo je nešto i dramskih ostvarenja, zatim naučnih, pa komedija, životopisa istorijskih ličnosti i jedan dio ekranizovanih ruskih bajki.
Piše: Dino Tuzović
Scena sa nikšićkog trga u filmu „Zle pare“
Prvi poslijeratni filmovi u Nikšiću, kao i uostalom u čitavoj zemlji, koji su prikazivani, bili su sovjetske proizvodnje. Oni su, uglavnom, bili sa revolucionarnom i patriotskom tematikom i propagandnog karaktera. Bilo je nešto i dramskih ostvarenja, zatim naučnih, pa komedija, životopisa istorijskih ličnosti i jedan dio ekranizovanih ruskih bajki.
I nakon rezolucije Informbiroa, dobar dio sovjetskih filmova se i dalje prikazivao, jer nabavka filmova iz zapadnih zemalja do tada skoro nije postojala.
Filmovi koje smo u tom periodu, a to je negdje do 1950. godine gledali, bili su : “Kotovski”, “Dubrovski”, “Zigmund Kolosovski”, “Suvorov”, “Mikluho Maklaj”, “Sin puka”, “Bijeli se usamljeno jedro”, “Starinski vodvilj”, neka vrsta opere, koji se prikazivao 12 puta u po dvije smjene, jer sljedeći film nije bio pristigao, pa se dugo nije imalo šta drugo prikazivati.
Poslije 1948. godine, postepeno prestaje prikazivanje sovjetskih filmova, a umjesto njih počinju se gledati francuski, italijanski, engleski, a najviše američki. To je predstavljalo otkrivanje nepoznatog svijeta, posebno za mlađe gledaoce. Počinju se sticati saznanja o kaubojskom životu o kome je snimljeno najviše filmova. U očima mladih, Zapad postaje “obećana zemlja”. Filmovi u kojima se prikazivao lagodan život, umali su donekle uticaja i jedan od razloga da se dio nikšićkih mladića odlučio da ilegalno napusti zemlju da bi vidio blagodeti života, što se graničilo sa avanturizmom.
Inače, tih godina, skoro jedina zabava žitelja Nikšića bile su bioskopske predstave. Sem pozorišnog repertoara Nikšićkog pozorišta i povremenog gostovanja sa strane i nedjeljnih igranki u “Zahumlju”, druge zabave je bilo veoma malo. Treba imati na umu da televizije nije bilo, a radioaparata marke “Kosmaj” veoma malo.
Najduži period filmovi su prikazivani u zgradi Pozorišta. Nešto kasnije je adaptirana prizemna zgrada u kojoj je poslije bila gradska SOFK-a. Bioskop se zvao “Napredak“. To je prva sala sa kosim podom u Nikšiću, sa sjedištima u dva reda koja su se podizala. Sala je pri samom ulazu, sa strana, imala dvije lože sa po desetak sjedišta.
U prostranom holu postojala su dva ograđena prostora za garderobe. Nedugo zatim, jedan od njih je adaptiran za priručni bife, u kome je simpatični čičica Jojo Sredanović prodavao posjetiocima bioskopa gazirane napitke, kraher, i oranžadu, koje je sam proizvodio.
Nešto kasnije sagrađen je objekat Sindikalnog doma, lijepo zdanje sa bogatim sadržajem i namjenskom bioskopskom salom. Tu su prikazivani prvi filmovi u sinemaskop i “Todau” tehnici. Sala je imala centralno grijanje. Kroz ventilacione cijevi bi se ubacivao raspršen miris šumskog bora, što bi stvaralo ugođaj prijatnosti.
Sem u organizaciji gradskog bioskopa, filmovi su prikazivani i u bašti Doma JNA, u Sindikalnom domu Željezare, zatim na gradskom trgu. Filmovi na Gradskom trgu bili su isključivo naučnog i poučnog sadržaja,za prosvjećivanje naroda, kao što su: njega zuba, sprečavanje zaraznih bolesti, uništavanje kućnih štetočina, lična higijena i sl.
Najduži period prikazivanja filmova bio je u zgradi Gradskog pozorišta. Bio je to lijep objekat, kako njegov eksterijer, tako i enterijer. Ta zgrada sagrađena je daleke 1925. godine, kao Zanatlijski dom, prilogom građana i ličnim učešćem nišićkih zanatlija: stolara, zidara, kovača… Za vrijeme okupacije, prikazivani su filmovi za italijanske vojnike, a vršena su i suđenja istaknutim rodoljubima.
Za adaptiranje sale, odmah poslije rata bili su angažovani njemački zarobljenici. Djelovala je prekrasno. Postala je centar kulturnih dešavanja Nikšića. Na ulazu su postojala ogromna drvena vrata sa oblim kamenim stubovima sa strane. Bio je prostran kameni pod. Lijevo od ulaza nalazila se mala biletarnica za prodaju ulaznica, ispred koje je kasnije ugrađena gvozdena ograda, kako bi se stvarao red prolikom kupovine karata. Cijene karata su jedno vrijeme bile 3 i 5 dinara.
Upravnik – šef Bioskopa je bio Đoko Čelebić, koji je bio došao iz Titograda, a po zanimanju je inače bio krojač. Operateri su bili prvo Martin Martinović i Vlado – Pupo Tomanović, a kasnije i neki drugi. Oni su uvijek imali “pomagače” koji su za donošenje filmova sa Pošte, a koja se nalazila u obližnjoj Vardarskoj ulici, zarađivali besplatan ulaz.
Sala je bila prelijepa, sa lučnim lamperija – krovom i sa po dva reda udobnih loža, koje su bile jedne iznad drugih. Lože su bile ukrašene drvenim stubovima, nekom vrstom dorskog stila, sa urezbarenim žljebovima. U gornje redove lože ulazilo se prikladnim stepenicama.Ispod bioskopskog platna bio je ograđeni prostor, namijenjen muzičarima prilikom pojedinih pozorišnih predstava. Popularno smo ga zvali “tor”. Sala se zimi grijala sa dvije limene peći napravljene od bačava. Ložile su se pilotinom koja se besplatno dobijala sa obližnje Pilane. Peći su imale dugačke sulundare zbog visine krova sale. Ponekad bi neko iz zadnje gornje lože udario nogom u sulundar. Sala bi se napunila dimom, nastajala bi pauza dok se ponovo ne namjeste sulundari. nerijetko bi se predstava potpuno prekidala. Znali smo ko je to obično radio. Drveni pod sale je bio premazan istrošenim crnim mašinskim uljem, koje je imalo težak miris. Mazanje uljem je vršeno da se ne bi dizala prašina.
U salu, poneko od mlađih, nije ulazio samo na vrata. Iza pozornice postojao je jedan ulaz koji je vodio iznad plafona sale. Daske plafona bile su pričvršćene za grede. U potpunom mraku bi se preskakalo sa grede na gredu i dolazilo do otvora na kraju sale u blizini prostorije za projekcije. Podizao bi se drveni poklopac i uskakalo na stepenište. Međutim, često bi tu “dežurao” upravnik i držeci uljeza uvo, sprovodio ga do izlaza.
Bio je veliki rizik prelaziti preko krova, jer se dešavalo nekoliko puta da se greda promaši i nogom slomi daska od plafona. Tako je hrabre i “lude” sreća pratila.
Prilikom kupovine ulaznica, prodavao se ilustrovani sadžaj filma,koji se te večeri prikazivao. Bili su to lijepi prospekti, sa osnovnim podacima, kratkim sadržajem filma i bogato ilustrovan. takmičili smo se ko će imati više tih sadržaja. Rekorder je bio Nikola Karović koji je imao blizu 1000 primjeraka. Prije prikazivanja filma, redovno su se gledale Filmske novosti. One su činjele političke, privredne i kulturne vijesti i bile su jedini vid vizuelnog informisanja građana.
U bioskop se išlo grupno, a publika je uglavnom bila ista. Filmovi iz perioda pedesetih godina prošlog vijeka bili su, između ostalih: “Afera u Trinidadu”, “Bal na void”, sa Ester Vilijams, “Zarobljenik dvorca Zenda”, “Tajni život Voltera Mitija”, “Viva Zapata”, “Saskačevan”, “Blago Sijera Madre”, zatim filmovi o Tarzanu sa Džonijem Vajsmilerom, “Orkanski visovi”, “Treći čovjek”, “Frizer za dame” sa Fernandelom, “Gorka riža”, u kome je Silvana Mangano igrala u kratkom šorcu, pa “Čudo u Milanu” i “Jedan dan života”, poslije koga smo svi plakali. Bilo je i nekoliko domaćih “Baš Čelik”, “Dječak Mita”, “Anikina vremena”, “Major Bauk”, “Daleko je sunce”, pa “Slavica”, “Barba Žvane”, “Zle pare” …
Gledajući filmove, pred nama se otkrivao do tada nepoznati svijet. Stvarali smo sliku, makar i iskrivljenu, nečega nepoznatog i nama lijepog. Filmovi su u tom periodu, nerijetko predsavljali, svojevrsnu lektiru za đačku omladinu.
Bioskopi su u Nikšiću odigrali ogromnu edukativnu, vaspitnu i obrazovnu ulogu i učinjeli život potpunijim i interesantnijim. Ostavili su dio ljudskih uspomena, koje svaki savremenik tog doba nosi u sebi kao poseban doživljaj, a i kao zajedničko sjećanje na minula veremena.
