Filatelija – znanje, zabava, uživanje, sreća

  “Kolekcionari su srećni ljudi” – riječi su slavnog njemačkog pjesnika Getea. Kolekcionarstvo je uživanje u sakupljanju, pri čemu se ljudi vežu za određene stvari ili predmete, uzbuđeni su kad  ih pronađu, a tuguju ako ih izgube.  

“Kolekcionari su srećni ljudi” – riječi su slavnog njemačkog pjesnika Getea. Kolekcionarstvo je uživanje u sakupljanju, pri čemu se ljudi vežu za određene stvari ili predmete, uzbuđeni su kad ih pronađu, a tuguju ako ih izgube. Ta ljubav je često mnogima nejasna, ali kolekcionarima donosi dosta čari i ljepote. Kaže se često da je “čovjek bez hobija čovjek bez duše”. Hobi ili ljepota sakupljanja su želja kojoj se ne može odoljeti, a lepeza sakupljanja je toliko široka da je teško nabrojati – od lutki, suvenira, medalja, satova, antičkih predmeta… do starog novca (numizmatičari) i poštanskih maraka (filatelisti).

Želja mi je da ovim tekstom govorim o filateliji, o poštanskim markama, o tom užitku njihovog sakupljanja. Riječ filatelija je grčkog porijekla (filos – ljubitelj, onaj koji voli, ateleia – frankiranje), a grubo znači ljubav prema poštanskim markama, njihovo sakupljanje i proučavanje. Filatelija nas može vratiti u prošlost, upoznati sa mjestima, događajima i ljudima koji su skoro zaboravljeni, može biti razbibriga, a može nam podariti dosta toga poučnog i korisnog. Na kraju sakupljene kolekcije imaju veliku vrijednost i bogatstvo su onoga ko ih posjeduje. Sakupljaju se najviše poštanske marke i koverte FDC (eng: first day cover) tj. prigodno ilustrovane koverte koje se izdavaju i žigošu posebnim prigodnim žigom, na dan izdavanja marke.

Poštanske marke mogu biti prigodne (sa motivom koji obilježava neki jubilej, značajnu ličnost, događaj,…), redovne (za naplatu poštanskih usluga), doplatne (radi dodatne naplate, najčešće u humanitarne svrhe, nedjelja Crvenog krsta, borba proti tuberkuloze, elementarna nepogoda i sl.), porto i novinske. Svakako da su prigodne poštanske marke najvrednije. Svaka država ih izdaje tematski, prema programu koji se donosi na početku kalendarske godine, mada su česta vanredna izdanja, kao dopuna godišnjem programskom izdanju. Marke i koverte prvog dana se čuvaju u posebnim albumima. Marke se najčešće štampaju u tabacima od 20 maraka, nešto rjeđe tabak sadrži 50 ili 100 maraka, zatim u tabačićima sa odštampanih šest (5 +1) ili devet (8+1) polja pri čemu je to jedno polje vinjeta sa oznakom događaja.

Istorijska je činjenica da je prva poštanska marka izdata 6.maja 1840. godine u Engleskoj, takozvani “crni peni” (marka od 1 penia sa likom kraljice Viktorije). To je za filateliste veliki dan jer je otvorio upotrebu “čudesnog papirića” u naplati poštanskih usluga.

U našem gradu postoji udruženje “Filatelisti Nikšića”, koje broji desetak članova, a vjerovatno ima ih još toliko koji se samostalno bave sakupljanjem poštanskih maraka. Udrženje je formirano 2006. godine. Ranije su bili filatelisti uključeni u Udruženje kolekcionara Nikšić koje je formirano 1968. godine, ali je ono raspadom SFRJ zamrlo sa radom.
Nikšićki filatelisti sakupljaju marke u izdanju Pošte Crne Gore, a jedan broj i dodatno marke Pošte Srbije, a povremeno i neke iz drugih bivših jugoslovenskih republika. Pošta Crne Gore je imala u svojoj dugoj istoriji vrlo prepoznatljiva izdanja, kojima je prezentovala svijetu svoju tradiciju i bogato kulturno istorijsko nasleđe. Preko marki su se na najljepši način afirmisala dostignuća jednog naroda i njegovih istorijskih, prirodnih i sveukupnih nacionalnih vrijednosti. Sakupljanjem maraka omogućava se sticanje mnogih informacija o geografiji, istoriji, privredi, fauni, flori, sportskim dostignućima, kulturi… Kroz tu aktivnost razvija se mnogo pozitivnih osobina, kao što su preciznost, sistematičnost, estetika i dr. Zbog unaprijed navedenog u više zemalja je filatelija dodatni nastavni predmet u školama.
Prva crnogorska poštanska marka štampana je u Beču 1873. godine, a sledeće godine, tačnije prvog maja počeo je sa radom poštanski saobraćaj pa su i marke uvedene u promet. Crna Gora je samostalno izdavala poštanske marke zaključno sa 1913. godinom. Tada nastaje prekid koji traje sve do 15. decembra 2005.god. kada Pošta Crne Gore počinje sa samostalnim izdanjem maraka.

Poštanske marke izdanja 1874. godine su zbog malih serija veoma rijetke i dostigle su visoku cijenu. Tako serija od šest maraka navedenog godišta ima sada katalošku vrijednost od 1920 eura (neponištena), odnosno 1660 eura žigosana poštanskim žigom. Marke izdate nakon osamostaljenja Crne Gore 2006. godine već dobijaju na vrijednosti, pa neke bez obzira na kratak period od izdanja, i sada vrijede više od 10 eura, iako im je nominala o,40 ili o,50 eura. Izdavaštvo crnogorskih poštanskih maraka je od prve, iz 2005. do sada, imalo više stotina različitih maraka kojima su obilježeni važni društveni i sportski događaji, značajni jubileji iz istorije, kulture i umjetnosti, te promovisani turistički i drugi potencijali naše zemlje.

Tako su poštanske marke, osim što su sredstvo plaćanja poštanskih usluga, postale jedan od najprepoznatljivijih simbola nacionalne kulture. One su odigrale značajnu ulogu u promociji ideja, nasleđa, specifičnosti svakog društva, pa se motivi na njima biraju sa posebnom pažnjom i izrađuju u ekstra kvalitetu. Pasionirani filatelisti marke svrstavaju po godinama izdavanja ili po cjelinama (Stara Crna Gora, Kraljevina SHS, Tito, znamenite ličnosti, Olimpijske igre, svjetska prvenstva, šah, Evropa, flora, fauna, umjetnost…), a u katalozima su date u svojoj grafičkoj formi, sa datumom izdanja i cijenama, kako za čiste (neponištene), tako i za poništene (žigosane ) marke.

Možda će ovaj tekst biti podsticaj za naše mlađe sugrađane da se opredijele za filateliju, kako bi za deceniju – dvije, u carstvu ljepote poštanskih maraka bili srećniji i bogatiji.

-dipl.ing. Blagoje Đukanović