PRILOZI ZA ISTORIJU KINEMATOGRAFIJE CRNE GORE
l dio
Feljton o počecima kinematografije u Crnoj Gori, na bazi tekstova koji su čitani na ll program Radio Titograda, decembar 1989 – januar 1990. godine.
Tokom devetnaestog i početkom dvadesetog stoljeća Crna Gora je nastojala, uporedo sa izgradnjom države, da u skladu sa svojom ekonomskom moći, prati i tehnička dostignuća savremenoga svijeta. Počeci kinematografije u Crnoj Gori vezani su za strance, koji su je uveli u filmsku povijest. Na mapi jedne značajne kulturne istorije, kao što je kinematografija, Nikšiću pripada vidna pozicija. U prvom redu zbog čitavog vijeka od kako se u njemu daju bioskopske predstave.
Prije nego se u potpunosti posvijetimo glavnoj temi ove knjige – 100 godina bioskopa u Nikšiću, vrijedi dati pregled osnovnih činjenica o počecima i nastanku kinematografije. Tako će se lakše pratiti mjesto i uloga Nikšića i Crne Gore u tim procesima.
Danas je uobičajeno da se pojam kinematografije izjednačava sa pojmom filma. Međutim, ovim terminom je obuhvaćen čitav proces vezan za film – od početnih ideja i nastajanja, do realizacije i distribucije. Konkretno, kinematografiju čine tri osnovne djelatnosti: 1) proizvodnja filmova, 2) distribucija ili promet, 3) prikazivačka djelatnost i sve tri sa nizom pratećih aktivnosti. Osim toga može se govoriti o „više paralelnih kinematografija: profesionalnoj ili neprofesionalnoj.., komercijalnoj ili nekomercijalnoj, umjetničkoj, obrazovnoj, propagandnoj, a s obzirom na vrpcu, standardnoj ili nestandardnoj.., pa državnoj ili regionalnoj“. Uzimajući sve to u obzir istorija kinematografije u Crnoj Gori sadržavala bi sljedeće podatke:
Prvi kadrovi o Crnoj Gori i Crnogorcima uopšte;
Početak kinematografije u Crnoj Gori;
Prvi filmski radnici izvanjci;
Crna Gora i Crnogorci (naravno i pripadnici drugih naroda iz Crne Gore) kao tema u filmovima inostranaca – igranim i dokumentarnim;
Filmovanje Crne Gore od strane filmskih autora (snimatelja, reditelja, putopisaca, etnologa, turista);
Razvitak crnogorske kinematografije – autori, saradnici, filmske vrste;
Crnogorski film na domaćem, tj. regionalnom (kao važan segment u bivšoj zajedničkoj državi Jugoslaviji) i svjetskom tržištu;
Učešće i nagrade na domaćim (regionalnim) i svjetskim festivalima;
Školovanje filmskog kadra u zemlji (regionu) i van nje;
Filmografija najboljih dokumentarnih i igranih filmova crnogorske kinematografije;
Aktivnost i ostvarenja amaterskih i filmskih radnika van Crne Gore;
Broj bioskopa i śedišta u Crnoj Gori, hronološki;
Pokretni bioskopi – kinobusi;Promet i prikazivanje stranih i jugoslovenskih filmova;
Pregled uvoza filmova – amaterski, filmski i tele-klubovi (pionirski, omladinski, đački, akademski, specijalizovani);
Filmska i TV kritika i esejistika, filmologija, izdavačka djelatnost;
Centar za kulturno-prosvjetni film (prikazivanje filmova na selu, u školama, serije za đecu i odrasle);
Organizovanje gostovanja stranih kinoteka i organizacija domaće kinoteke;
Filmovi sa značajnih regionalnih (Pula, FEST itd) i drugih festivala;
Udruženja i druge organizacione forme filmskih i TV radnika Crne Gore;
Fond za unaprijeđenje kinematografije;
Koprodukcije;
Pružanje tehničkih usluga;
Angažovanje jugoslovenskih i svjetskih scenarista i reditelja unutar crnogorske kinematografije;
Pregled proizvodnje filmova svih vrsta; prvi naučni radnici iz oblasti filma;
Prva crnogorska filmska preduzeća;
Prvi filmovi crnogorske kinematografije;
Filmski pedagozi, psiholozi, sociolozi, publicisti;
Film u školama, nastavnim planovima i programima;
Film – sredstvo komuniciranja, propagande, nastavno-instruktivno pomagalo, arhivski zapisi, razonoda;
Uticaj filma na društveni i politički život i vaspitanje mladih;
Filmski stvaraoci (reditelji, scenaristi, scenografi, snimatelji, kostimografi, organizatori-producenti, kinoprikazivači), biografije najuspješnijih;
Filmovi, deskripcija najuspješnijih ostvarenja;
Filmska industrija – tehnička baza, distribucija, bioskopi.
Važno je naglasiti da su granice jedne nacionalne kinematografije prilično rastegljive. Teško je naći izrazito „naš“ film (bez obzira o kojoj se zemlji radi), što predstavlja veliki dobitak, jer film, kao opšte dobro, ima jedan ujedinjavajući, civilizacijski i ljudski faktor. Tako napr. Crnoj Gori pripadaju i produkcije sa Italijanima i Amerikancima, da ne govorimo o zajedničkim projektima u okviru bivše jugoslovenske zajednice, kao što i crnogorska ostvarenja potpadaju pod okrilje drugih kinematografija.
Kao što je poznato, braća Limijer (Ogist, 1862-1954. i Luj, 1864-1948) su 28. decembra 1895. godine, u kafani Grand Café u Parizu, priredili prvu javnu predstavu u istoriji kinematografije, za koju je cijena ulaznice bila 1 franak.
Prikazano je ukupno deset njihovih filmova. Među njima je bio prvi film koji su snimili, „Izlazak radnika iz fabrike“, ali je najupečatljiviji utisak na publiku ostavio „Ulazak voza u stanicu“. Potrebno je reći da se 1896. godina uzima za početak rada i proučavanja istorije filmske industrije.
Piše: Dragan B. Perović
