IZVOD IZ PREDAVANJA O FILMOVIMA VLATKA GILIĆA
| Mini retrospektivom nagrađivanih kratkih filmova reditelja Vlatka Gilića, festivalom Underhill – Podgorica se kroz Underhill na svojevrstan način upisala na listu gradova, koji su organizovali Gilićeve retrospekcije: Los Anđeles, Njujork, Ostin, Sijetl. Zasluga za to pripada jednom mladom festivalu, koji se na svoj način odupreo poražavajućoj činjenici da je ovo prva crnogorska retrospekcija ove vrste, jedna od rijetkih na Balkanu, autora koga, na jednoj strani, svi svojataju da je njihov (kroz njegove ranije filmove i međunarodne uspjehe tih filmova) – ali i autora koga, na drugoj strani, svi još više izbjegavaju da finansiraju i podrže kada su u pitanju njegovi novi projekti . i tako od 1982. goidine, kada je bio u zenitu svoje kreativna snage i veoma visokoj mjeri međunarodnog uspjeha i poštovanja, kada su se tek očekivali grandiozni domašaji. Često svojim studentima govorim – Čovjek je ono što njegova djela o njemu govore, a profesor i reditelj Vlatko Gilić se nesumnjivo, svojim dometima kreacije ali i načinom časnog života, u nečasnim godinama koje su nam pojeli skakavci, na svom primjeru izborio za suštinsko i principijelno značenje ove Sartrove rećenice. Čovjek je ono što o njemu govore njegova djela – koja su 5-og marta bila prikazana na Berkli univerzitetu (Pacific film Archive), potom sljedeće nedjelje na Univerzitetu Kalifornija, a onda i – u američkoj Kinoteci na Holivud bulevaru (sala sa imenom Stivena Spilberga) u Los Anđelesu, i tako dalje, i tako dalje, reditelja koji je jedini iz jugoistočne Evrope koga su američki kritičari svrstali među 50 velikana svetske kinematografije (uz Čaplina, Velsa, Hičkoka, Tarkovskog, Felinija, Kjubrika, Bergmana, Kurosavu…) – a nedjela našeg vremena, u kome Gilić ne stvara više od 30 godina – na isti taj način govore o svemu ostalom, pa i o nama samima. Na zatvranju Underhilla smo, dakle, bili u rijetkoj prilici da vidimo 3 filma, koja su značajan činilac Gilićeve karijere i dokaz njegovog osobenog rediteljskog izraza, koji mu je obezbijedio relevantno međunarodno mjesto, ne samo u arhivima Univerziteta Harvard i Muzeja moderne umjetnostio Njujork:- In kontinuo (1971), koji je nagrađen za Najbolji kratki film na Berlinskom filmskom festivalu te godine, za koga se bez sumnje može reći da je u međunarodnim razmjerama uzdrmao ili – preispitao pojmove i žanrove kratkog filma, dokumentarnog filma, te upotrebe simbola i metaforičkog značenja u paralelnilm slojevima nivou narativnog značenja filma. On je, kako primjećuju mnogi kritičari, formirao osoben izraz koji relativizuje granice između dokumentarističke i fikcione strukture i, bez obzira na to da li su prisutniji elementi jedne ili druge, kroz njihovo prožimanje stvara nadahnute filmske eseje, u kojima se otiskuje njegov sopstveni tok svijesti. Stoga, naravno, gledaocu vrlo brzo biva jasno: klanica, u kojoj je smještena radnja ovog (dokumentarnog?) filma, najmanje je ono mjesto koje gledalac vidi -a suštinsko je mjesto koje gledalac osjeća svojim intelektom – dakle, klanica filma In kontinuo metaforičko je mjesto poprišta priče o okrvavljenoj potrebi čovjekove prirode, u kojoj gledalac vidi da se kolje stoka za ljudsku ishranu a zapravo shvata i percipira priču o tragediji svih civilizacija, od antičkih vremena do danas. i sve u desetak minuta filma, bez riječi. Postupak kadriranja, u kome se ne vidi životinja koja se ubija (kolje) nije urađen da bi sakrila neprijatnost čina za gledanje – već da bi pojačala metaforičko značenje filma, ali i da bi kroz snažne valunge kojima curi krv životinje na idisaju – izgradila doživljaj na gledaoca, mnogo moćniji od realnosti. O tome veoma nadahnuto piše Nora Sayre, filmski kritičar New York Time-a, (18. januar 1974, str 25.) . Takođe, činjenica da je reditelj Gilić – doveo filmsku ekipu u jednu od Titogradskih klanica, u godinama kada je već odavno živio negdje daleko drugo – govori o snažnom intimnom interteksatualnom nivou ove priče, o snažnoj potreni autora da ovu brutalnu priču snimi isključivo u gradu u kome je rođen.- Dan više (1972) – prikazan na više od pedeset reprezentativnih međunarodnih filmskih festivala, je vizualno i pjesničko remek-djelo, o ljudskoj težnji da se nastavi život više, tj. da je čovjek spreman ići kroz pakao ne bi li doživio samo jedan dan života više, film sa fascinantnom atmosferom – koja je građena jednako kamerom, montažom i zvučnom obradom: vrhunskom fotografijom, fascinantnim ambijentom sumporne magle i nepreglednih količina nagog tijela, svih uzrasta i svih bolesti, u grču nade i nelagode, kao oda snazi ljudske nade. |
Vlatko Gilić – biografija
Rođen u Podgorici, a priznat širom svijeta, Vlatko Gilić je jedan od najpoznatijih i napoštovanijih reditilja jugoslovenske kinematografije. Gilićevi provokativni filmovi su osvojili brojne nagrade na filmskim festivalima u mnogim zemljama, od priznanja u Beogradu ,u kojem živi, do festivala u Melburškog međunarodnog festival, Berlinskog filmskog festival gdje je osvojio Srebrnog medvjeda za film „In Continuo“. Nakon niza filozofskih kratkih filmova nastalih između 1966 i 1973, Gilićev prvi dugometražni film „Kičma“ izabran je za glavnu takmičarsku selekciju na filmskom festivalu u Kanu 1977. Slijedi film „Dani od snova“ iz 1980. u kojem se posljednji put predstavio kao redatelj cjelovečernjeg igranog filma. Iako je nastavio sa pisanjem scenarija, Gilićevi kasniji uspjesi vezani su za akademsku sferu, te je trenutno angažovan kao nastavnik na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju i kao Profesor Emeritus na Univerzitetu u Novom Sadu.
Čak i prije nego što se okitio akademskim titulama, Gilićevi filmovi iz 60-ih i 70-ih godina jak su dokaz njegovog žestokog intelekta. Tokom šezdesetih stvara trilogiju nadrealističkih kratkih filmova Homo sapiens, Homo homini i Zategni Dele, inspiriranim mitom o Sizifu, a njegovi kratki filmovi iz 1970-ih sadrže realniji, dokumentarni stil. Na takvim filmovima kao što su „Ljubav“ i „In Continuo“ baveći se pitanjima kao što su čovjekova sposobnost za ljubav i za rat, Gilić baca svjetlo na univerzalne ljudske istine kroz jednostavne scenarije postavljene na jednom mjestu tokom razdoblja od deset do trideset minuta. Njegova druga remek djela iz tog razdoblja, uključujući i „Moć“ i „Dan više“, imaju sličan pristup, a svaki od njegovih filmova prikazuje beskrajnu znatiželju okrenutu ka ljudskoj prirodi. Za njegov dosljedno provokativan doprinos svijetu filma, Gilić je nedavno dobio nagradu za životno djelo iz Udruženja filmskih umjetnika Srbije u 2011.
Vlatko Gilić je dobitnik, između ostalog:
– Oktobarske nagrade za kulturu i umetnost grada Beograda
– Grand prix-a na Međunarodnom filmskom festivalu u Oberhauzenu 1972 g. za film „Dan više“
– Grand prix-a na Međunarodnom filmskom festivalu u Oberhauzenu
– 1973 g. za film „Ljubav“
– Nagrade Žirija Katoličke crkve u SR Nemačkoj za film „Ljubav“
– Nagrade Žirija Protestantske crkve u SR Nemačkoj za film „Ljubav“
– „Srebrnog medveda“ na filmskom festivalu u Zapadnom Berlinu
– Velike nagrade „E..E.KEŠ“ na filmskom festivalau Lajpcigu
– Grand prix-a na filmskom festivalu u Belviu (SAD)
– Velike nagrade „Udruženja stvaralaštva i umetnosti Vašingtona“
– Velike nagrade Žirija omladine na Internacionalnom filmskom festivalu u Nionu (Švajcarska)
– Grand prix-a na filmskom festivalu u Melburnu (Australija)
– Velike nagrade na dvadeset prvom filmskom festivalu u Sidneju
– Specijalne nagrade na filmskom festivalu u Trentu (Italija)
– Plakete grada Londona za uspešno trogodišnje učestvovanje na filmskom festivalu u Londonu
– Velike zlatne medalje na filmskom festivalu u Beogradu za film „Zlatno Dele“ 1970 godine
– Grand prix-a na filmskom festivalu u Beogradu za film „In continuo“ 1971 godine
– Velike Zlatne medalje na filmskom festivalu u Beogradu za film „Dan više“ 1972 godine
– Grand prix-a na filmskom festivalu u Beogradu za film „Ljubav“ 1973g
– Dečije nagrade „Kekec“ za film „Ljubav“ 1973 g.
– Trinaestojulske nagrade za kulturu i umetnost Crne Gore
– Nagrade grada Skoplja
– Nagrade publike grada Sarajeva
– Decembarske nagrade grada Podgorice
– Nagrade „Četvrti juli“ lista SUBNOR Jugoslavije
– Prvomajske nagrade grada Beograda za TV seriju „Operacija 30 slova“
– Pulske nagrade „Zlatna Pula“ za scenografiju filma „Provereno min njet“
(scenografija)
– Nagrade FIPRESCI za film „Dani od snova“ 1980 g. u Puli
– Orden rada sa Srebrnim vencem
– Nagrade Kinoteke Srbije za doprinos unapređenja kinematografije
U anketi Instituta za film u Beogradu,stručnjaci su film„Ljubav“ proglasili najboljim filmskim ostvarenjem u istoriji jugoslovenske kinematografije u domenu kratkometražne produkcije.
Film „Ljubav“ nominovan je među pet najboljih filmova u takmičenju za „Zlatni Globus“ ,koji dodeljuju svetski filmski kritičari akreditovani u Americi.
Dugometražni film „Kičma“ je izdvojen među deset najboljih dela u svetu te 1978 g. (ispred Antonionijevog filma „Profesija-reporter“). Film „Kičma“,
Američki producent ga je kandidovao za nagradu „Oskar“, za režiju, kameru i muziku.
Filmovi „Kičma“ i „Dani od snova“ predstavljali su našu zemlju na filmskom festivalu u Kanu.
Medijski gigant Amerike NBC , uvrstio je Vlatka Gilića među pedest najboljih reditelja u istoriji svetske kinematografije, kao jedinog filmskog reditelja Jugoistočne Evrope. Na toj listi najvećih i najuticajnijih su Orson Vels, Hjuston, Ford, Felini, Hičkok, Čaplin, Bergman, Kurosava, Kjubrik, Tarkovski, Renoar, Roselini, i drugi velikani do izdvojenih pedeset.
Gilić je tvorac izuzetno originalnog i unikatnog opusa koji je prepoznat od celog kompetentnog sveta, kao internacionalna dragocenost najvišeg reda. Tako su tri Gilićeva filma uvršćena u kolekciju Galerije modernih umetnosti u Njujorku i pohranjena u kapsulu najvećih stvaralaćkih vrednosti baštine čovečanstva, u bezbedno sklonište od eventualnog atomskog razaranja i mogučnosti gubitka biografije i pamčenja ljudske vrste.
FILMOGRAFIJA:
1966 Mala svetlost
1967 Povratak na rodno drvo
1968 Homo sapiens, i Homo homini
1969 Zategni Dele i Tok
1970 In continuo
1971 Dan više, Juda
1972 Moć, i Ljubav
1974 Kičma,
1980 Dani od snova
FILMSKA SCENOGRAFIJA:
1965 Provereno min njet
1966 Tople godine
1967 Vuk sa Prokletija
KOAUTOR FILMSKIH SCENARIJA:
1972 Smrt Paora Đurice
1975 Bombaši
1981 Sezona mira u Parizu
TV SCENARIO i REŽIJA:
1968 Bračno savetovalište – serija
1969 Operacija 30 slova –serija
1970 Deca i životinje – serija
AUTORSKA SCENARIJA:
1975 Kičma
1980 Dani od snova
1983 Čovek na rasprodaju
1987 Zločin i san
1989 Prepoznavanje senke
2003 Produžena noć
2004 Oboren pogled
Povodom zatvaranja ovogodišnjeg izdanja poštovanog festivala Underhill, i u čast nagrađenih – priređena je mini retrospektiva filmova istaknutog reditelja Vlatka Gilića. Tim povodom, kao nekadašnji student ovog uglednog reditelja i univerzitetskog profesora, bio sam zamoljen da kažem par uvodnih riječi o filmovima koji su biili prikazani na zatvaranju, o poetici Vlatka Gilića, o njegovoj semantici i osobenom stilu, ne bih li publici na zatvaranju festivala (koja u najvećoj mjeri nije imala priliku da se susretne sa osobenim svijetom Gilićevog rediteljskog umijeća) približio diskurs iz koga je ovaj međunarodno-renomirani reditelj nadahnuto posmatrao svijet. Na trenutak sam prekinuo montažu svojih DJEČAKA i svesrdno se odazvao ljubaznom pozivu, u obavezi prema jednom festivalu koji stasava u ozbiljnu manifestaciju, ali i u dobokoj obavezi i poštovanju prema mom nekadašnjem profesoru. Slijede redovi koje sam izgovorio pred projekciju,i par opažaja nakon nje.
