Povodom stotinu godina od početka rada prvog stalnog bioskopa u Nikšiću, do kraja ove godine, iz štampe će izaći knjiga autora Maksima Vujačića i Moma Rebića. Iz rukopisa tog rada priredili smo feljton.
Krajem 1956. godine bioskop „Napredak“ je počeo da radi sa novom „Sinemaskop“ tehnikom (tzv. široko platno).
Drugi dio filma „Crveno i crno“, koji je trebao da bude na repertoaru 15 – 17. marta 1957. godine, nije prikazan zbog smrti istaknutog jugoslovenskog političara Moša Pijade, a dva mjeseca kasnije, u terminu 19 – 22. maja, ni film „Protiv svjedoka“, zbog smrti Đura Salaja.
Bioskop je od 30. septembra do 8. oktobra te godine bio privremeno zatvoren zbog epidemije gripa.
Sredinom februara 1958. godine „Napredak“ se obratio Savjetu Narodnog odbora opštine, kao svom nadležnom organu, „jer je zapao u zabrinjavajuću situaciju u pogledu tehničkih nevolja za rad tj. daljeg prikazivanja filmova“.
Bioskop radi sa godišnjim prometom od 8.000.000 dinara i sa dvadeset odsto prihoda. U toku jedne godine prikaže 104 do 110 filmova, koje vidi oko 200.000 gledalaca, ne ubrajajući tu one iz osmogodišnjih škola i JNA. Cijena ulaznica je bila niža nego u ostalim bioskopima u Crnoj Gori.
Upravnik Begović predlaže: „da u ljetnjem periodu predstave treba davati na stadionu ili nekoj ljetnjoj bašti (kafane „Lovćen“, npr.), kako bi se u tom vremenu sala opravila, jer ovakva mora služiti kao sala Bioskopa još najmanje dvije godine. Salu treba obložiti iznutra heraklit pločama kao izolacionim sredstvom, a vrata, prozore i patos djelimično izmijeniti. Zidove sadašnje pozornice treba srušiti da bi se moglo postaviti široko sinemaskop platno. Poslije ovakve opravke sale, zagrijavanje bi se riješilo sa 8 do 10 električnih radijatora, čija bi upotreba bila jevtinija od dosadašnjeg korišćenja ogrevnog drveta. Reparaturu i popravku kinoprojektora i njihovo prepravljanje na sinemaskop tehniku sa svjetlosnim tonom može da preuzme sam Bioskop, u izvođenju „Iskre“ – Kranj, i mašine bi se mogle tada koristiti još 15 do 20 godina. Ukoliko se napravi nova sala“, piše dalje upravnik, „(a to svakako mora biti) u nju treba ugraditi nove sinemaskop mašine sa magnetnim tonom, a stare bi se koristile u jednoj od kino sala koje Nikšić iz kulturnih potreba treba da ima“.
Savjet za kulturu Narodnog odbora Nikšić na sjednici održanoj 14. februara 1958. donosi Zaključke: Da Bioskop „Napredak“ za sada ostane na dosadašnjim principima poslovanja bez pretvaranja u samostalno preduzeće; Da se predloži NOO da pomogne podizanje jedne ljetnje pozornice na pravcu iza Kluba kulturnih i javnih radnika; u Komisiju za proučavanje tog predloga određuju se Mileta Tapušković, Dušan Perunović i Đoko Minjević; Upravi Bioskopa se preporučuje da ubuduće nabavlja veći broj domaćih filmova nego do sada i da se cijena ulaznica poveća za 10 dinara i da to ide u fond za održavanje; preporučuje se Upravi da poveća broj dnevnih predstava s boljim filmovima i da se poveća broj ulaznica (prema raspodjeli) preduzećima; određuje se Komisija koja će proučiti mogućnost da se nabavi jedan pokretni bioskop, kako bi se riješilo pitanje kinofikacije sela i gradilišta udaljenih od grada.
U Savjet Bioskopa 27. aprila 1958. godine izabrani su: Božo Martinović (predsjednik), Božidar Đoković. profesor, Milo Kralj. novinar, Vuko Lučić, učitelj i Jovan Begović. Kralj je ubrzo otišao iz Nikšića.
Novi Savjet je za sezonu 1958/59. odabrao iz materijala koje je bioskop tražio od raspodjele distributivnih preduzeća filmove: „Godzila“, „Glavna ulica“, „Džingis kan“, „Pjevač iz Meksika“, „Kazanova“, „Vratiću se“, „Žeđ za životom“, „Što te volim“, „Divlja strast“, „Čarobnjak iz Oza“, „Plamen nad stepom“, „Pobuna vješanih“, „Legenda o ljubavi“, „Rat i mir“, „Vitezovi okruglog stola“, „Zadatak majora Leksa“, „Kroz granje nebo“, „Tihi Don“, „Rafal u nebo“, „Frenč kankan“, „Jelena i muškarci“, „Vartolomejska noć“, „Napuljski karosel“, „Prekretnica“, „Pepeljuga“, „Kapetan Vajt“, „Simfonija ljubavi“, „Nas dvoje“, „Velika korida“, „Tajna dva okeana“, „Lete ždralovi“, „Avara“, „Baron Ciganin“, „Don Kihot“, „Dolina mira“, „Ne čekaj na maj“, „Subota uveče“, „Tri novčića u fontani“, „Aleksa Dundić“, „Kabirijine noći“, „Muzika u noći“, „Dejvi Kroket“, „Abdula Veliki“ i „Kanal“.
Osim odabira repertoara, Savjet se bavi i poslovnim stanjem bioskopa, radom ustanove, nagrađivanjima uposlenih, ovlašćuje upravnika da u Puli ugovara nabavku filmova za prikazivanje.
Po mišljenju inženjera Butovskog, koji je već jednom rukovodio opravkom zgrade Bioskopa, 1954. godine, šteta je trošiti novac za novu opravku, jer se zgrada može kod prvih većih padavina, zbog loših zidova i krova, srušiti. On sugeriše da ovu salu treba u najskorije vrijeme iseliti, obustaviti u njoj prikazivanje filmova u zimskoj sezoni, „jer bi u suprotnom moglo doći do katastrofe“.
Prvog avgusta 1958. godine NOO Opštine Nikšić odobrio je zajam Bioskopu „Napredak“ u iznosu od 1.500.000 dinara iz sredstava Investicionog fonda za opravku-rekonstrukciju zgrade. „Napredak“ je međuvremenu odustao od prepravke projektora NP1 „Sinemaskop“ i odlučio se za nabavku novih projektora NP-21 od „Iskre“ Kranj.
Savjet Bioskopa na sjednici održanoj 4. avgusta 1958. godine odlučio je, na osnovu zaključaka stručne komisije o stabilnosti krova zgrade i opšteg izgleda kino sale i foajea, da se izvrši njena adaptacija i u tu svrhu podigne zajam od 1.500.000 dinara. Odlučeno je da se za nabavku novih kino-projektora utroše sredstva bioskopa iz fonda za zamjenu i dopunu, kao i da se povećaju cijene ulaznica, a koje su bile među najnižim u zemlji: za prvi parter sa 50 na 80, za drugi parter sa 40 na 50, za treći sa 30 na 40, za balkon i lože sa 50 na 80 dinara. Upravnik bioskopa je vršio nabavku filmova tokom festivala u Puli. Ugovore o nabavci i kratke sadržaje filmova Savjet je pregledao i prihvatio. Kao organ društvenog upravljanja bioskopski savjet je odobrio zajam za opravku i rekonstrukciju zgrade bioskopa sa kamatnom stopom od jedan odsto u otplatnom roku od 10 godina. Za sklapanje ugovora sa Narodnom bankom FNRJ, Filijalom Nikšić, na osnovu rješenja NOO Nikšić, ovlašćena je Desa Bojović, računovođa Bioskopa „Napredak“.
Adaptaciju zgrade bioskopa izvršiće Građevinsko-zanatsko preduzeće „Rad“ od 28. VIII do 18. IX 1958. godine. Srušeni su krilni zidovi na bini, stari patos je zamijenjen brodskim podom, glavna ulazna i izlazna vrata zamijenjena su novim od hrastovine, izvršena je djelimična popravka prozora, krečenje, gletovanje zidova i plafona, špricanje fasade i opravka krova sa ojačanjem krovne konstrukcije.
ZANIMLJIVO
Upravljanje kinematografijom u FNR Jugoslaviji, u periodu 1945-1951, kada je cjelokupna djelatnost bila centralizovana, vršeno je administrativnim putem, preko Komiteta za kinematografiju pri Vladi FNRJ, koji se nalazio na čelu, a u Crnoj Gori to je bio Republički Komitet stacioniran na Cetinju.
U Nikšiću je bioskop otvoren krajem 1945, u novembru mjesecu, a upravljanje je vršio Gradski Narodni Odbor.
Godine 1951, u okviru opštih promjena u jugoslovenskom društvenom uređenju reorganizovana je i kinematografija. Komiteti za kinematografiju su ukinuti, prestalo je budžetsko finansiranje i od proizvođača filmova se očekivalo da posluju rentabilno, s tim što je država dalje dotacijama pokrivala dio troškova proizvodnje. To je doprinijelo da se u oblasti filmske umjetnosti odbace uticaji socijalističkog realizma preuzeti od sovjetske kinematografije, da bi se našli novi putevi u stvaranju filmskog izraza.
Decenija od 1951. do 1962. odlikovala se savlađivanjem filmskog zanata, stvaranjem novih žanrova u oblasti igranog filma i umjetničkim ostvarenjima koja su doprinijela da se jugoslovenski film uzdigne na evropski nivo. Period od 1962-1991. može se smatrati kao neprekidni uspon filma sve do raspada SFRJ. Tada se i raspala jugoslovenska kinematografija kao cjelina.
(Nastavak u narednom broju)
-Maksim Vujačić
-Momo Rebić
