PRILOZI ZA ISTORIJU KINEMATOGRAFIJE U CRNOJ GORI (VI dio)
Feljton o počecima kinematografije u Crnoj Gori, na bazi tekstova koji su čitani na II programu Radio Titograda, decembar 1989 – januar 1990. godine.
Piše: Dragan B. Perović
Prije detaljnijeg uvida u rad „Filmskog studija“ vrijedi pomenuti neke od filmova koji su u vrijeme najboljih dana crnogorske kinematografije snimani u Crnoj Gori. Godine 1960. sniman je na Ćemovskom polju film „Trojanski rat“. Glavni glumci su bili Stiv Rivs i Edi Vesel (Hedy Vessel). Scenografiju je uradila poznata slikarka Olja Ivanjicki.
Stiv Rivs Edi Vesel
Za nas je posebno zanimljiv francuski film „Okus nasilja“ (Le goût de la violence), iz 1961. Režiser i glavni glumac bio je čuveni Rober(t) Osein, a pored njega glavne uloge tumačili su Đovana Rali i Mario Adorf.
Đovana Rali Rober Osein
Bili su angažovani i neki jugoslovenski glumci, kao Relja Bašić i Mia Oremović. Film je sniman u Nikšiću, tačnije na Slanom.
Neki djelovi iz više filmova „Vinetu“ snimani su u Crnoj Gori.
U pamćenju gledalaca najviše je ostao film „Dugi brodovi“ (1963), sniman pretežno u Budvi, Petrovcu i Ulcinju (neki djelovi su snimljeni i u Srbiji). Režiser je bio Džek Kardif, a glavne uloge su tumačili proslavljeni holivudski glumci Ričard Vidmark i Sidni Poatje (koji je prvi crni glumac koji je osvojio Oskara za najbolju mušku ulogu, 1964. za ulogu u filmu „Poljski ljiljani“).
Plakat za film Dugi brodovi i Plakat za film Muški izlet
Koliki je uticaj imalo gostovanje slavnih glumaca govori podatak da je dio plaže u Budvi (ponta koja se zvala Brijeg od Budve), nazvan po glumcu Vidmarku „Ričardova glava“.
Na Njegušima je 1963. snimana njemačko-jugoslovenska koprodukcija „Muški izlet“, a 1965. djelovi njemačkog filma „Blago Acteka“. Bilo je i drugih filmova, dječijih ili onih iz takozvane „B“ produkcije, koji su koristili prostore Crne Gore za snimanja. Od filma „Užas na ostrvu pauka“ (1960), „Pipi Duga Čarapa na južnim morim (1970), do filma „Snaga 10 sa Navarona (koji je nastavak daleko poznatijeg filma „Topovi s Navrona“), sa Harisonom Fordom u glavnoj ulozi, čiji su pojedini djelovi snimani na mostu na Đurđevića Tari. Kasnije je (1986) snimljena koprodukcija njemačkih i jugoslovenskih filmskih preduzeća „Zaljubljeni“, a 1988. „Tamna strana Sunca“ (o tome nešto više u nastavku).
Nakon zatišja u periodu ratova u okruženju, ponovo raste interes za Crnu Goru, kao pogodnu i zanimljivu za snimanje filmova. Pretežno se pamte dolasci slavnih glumaca koji su snimali neke scene ili kompletan film u Crnoj Gori. Tako su kod nas snimali i Denis Kvejd, glavna uloga u filmu „Spasitelj“ (1998), pa Bad Spenser, u filmu „Pjevajući iza paravana“ (2003), čuvenog italijanskog reditelja Ermana Olmija – zanimljivo je da je u ovom filmu Skadarsko jezero „glumilo“ kinesko more u toku gusarskih napada tokom XVII i XVIII vijeka.
Kasnije je stigao i Džeremi Ajrons, u filmu „Mathilde“ (2004), pa Edrijan Brodi i Rejčel Vajs, koji su igrali u filmu „Braća Blum“ (2004), te Pirs Brosnan u filmu „Novembarski čovjek“ (2013).
Plakat za film Mathilde Plakat za film Braća Blum
Osim toga snimani su i sljedeći filmovi: italijanski „Srce u bunaru“ (2004), njemački film „Sudbinska ljubav” (2005) sniman u Nikšiću i Minhenu, onda „Grof Montenegro” (2005), prvi ruski film za HD DvD plejere, a sljedeće, 2006. godine poznati reditelj Andrej Končalovski snimao je u Crnoj Gori film „Glyanets” (radni naslov Glamour), dok su djelovi ruskog filma „Zamka za ubicu“ snimani 2008 godine; 2011. snimljen je film „Granice, kiše” u koprodukciji Balkan filma iz Kozarske Dubice, Udruženja filmskih stvaralaca iz Podgorice, Media plus iz Beograda i Goratona iz Podgorice, do najnovijeg ostvarenja iz 2014. srpskog horor filma „Mamula”, reditelja Milana Todorovića, u kojem igraju Franko Nero i Kristina Klebe.
Na kraju ovog pregleda, kao zanimljivost trebalo bi pomenuti jedan od novijih filmova o Džemsu Bondu „Casino Royale” (2006), đe su češki eksterijeri „glumili” Crnu Goru, odnosno Grandhotel Pupp, iz Karlovih Vari, „glumio” je „Hotel Splendide”.
Da se vratimo na rad „Filmskog studija“, koji je, uporedo sa „Zeta filmom“, pokušao da realizuje nešto od planova „Lovćen filma“ i bude prisutan na jugoslovenskoj sceni. Za prvih dvanaest godina rada snimljeno je preko 40 kratkometražnih filmova. Nije bilo mogućnosti da se samostalno snimi dugometražni film, pa se izlaz našao u koprodukcijama sa domaćim i stranim proizvođačima. Na taj način snimljeno je 11 igranih filmova, tri sa strancima i osam sa domaćim filmskim kućama. Prvi film, iz 1967. godine, „Palma među palmama“ Mila Đukanovića (Cetinje, 1927 – Beograd, 1988), sa „Avala filmom“ iz Beograda, nije prošao zapaženo. Prvi veći uspjeh došao je sa filmom „Lelejska gora“ (1968), rađenom po romanu Mihaila Lalića, u režiji Zdravka Velimirovića, realizovan u zajednici sa „Kosmet filmom“ iz Prištine. Sljedeći film je realizovan sa „Bosna filmom“ iz Sarajeva. Po scenariju Brana Šćepanovića bio je to, već pominjani film, „Sramno ljeto“. Iste godine sa „Dunav filmom“ iz Beograda napravljen je film „Nizvodno od sunca“, Fedora Škubonje, koji je proglašen za film godine na Festivalu u Puli. To je dalo podstreka djelatnicima „Filmskog studija“ koji su najavili sljedeće projekte, posebno one iz crnogorske prošlosti: O Petru I, Marku Miljanovu, Vladici Danilu…
Međutim, do sljedećih filmova prošlo je dosta vremena. Ruski, bolje reći sovjetski studio „Dovženko“ (iz Kijeva, Ukrajina) sarađivao je na filmu „Svadba“, rađenom po Lalićevom romanu, 1973. godine. Glavne uloge su tumačili Dragomir Bojanić Gidra, Vlado Popović, Mišo Janketić, Svetlana Knežević, a reditelj je bio Radomir Šaranović (Kosov Lug, Danilovgrad, 1937 – Beograd, 2001). Isti studio učestvovao je i u filmu iz 1974. „Živjeti u inat“ (scenario Nikola Vavić), u režiji Jurija Iljenka. Film se bavio Crnom Gorom u vremenu Petra I, kojega je tumačio Vladimir Popović (Dragova Luka, Nikšić,1935 – Titograd, 1981).
Vladimir Popović, glumac
„Filmski studio“ uzeo je učešća u snimanju velikog jugoslovenskog projekta, filma „Derviš i smrt“ (1974), u režiji Zdravaka Velimirovića i sa Vojom Mirićem u glavnoj ulozi. Potom opet sarađuju sa inostranim producentima. Sa „Mosfilmom“ iz Moskve i „Zeta filmom“ iz Budve, snimaju film sa tematikom iz Drugog svjetskog rata „Okovani šoferi“ (1975), čiji je reditelj Vladimir Pavlović.
Slično kao i za film „Derviš i smrt“, tako se i za film „Vrhovi Zelengore“ (1976) Zdravka Velimirovića, „Filmski studio“ našao zajedno sa kućama iz Beograda, Zagreba i Prištine.