Alpinizam se javlja prije otprilike 250 godina, nastao je kao odraz novih ekonomskih prilika i urodjene čovjekove težnje za otkrivanjem nepoznatog. On ne predstavlja samo sportsko djelovanje u visokim planinama, već svojevrsno estetsko doživljavanje.
Prim. dr Radovan Raco Mijanović
Alpinizam se javlja prije otprilike 250 godina, nastao je kao odraz novih ekonomskih prilika i urodjene čovjekove težnje za otkrivanjem nepoznatog. On ne predstavlja samo sportsko djelovanje u visokim planinama, već svojevrsno estetsko doživljavanje.Ako ga posmatramo kao sport, alpinizam se razlikuje od ostalih grana po tome što odražava borbu čovjeka sa prirodom, bez prisustva gledalaca. To je ustvari dokazivanje čovjeka pred samim sobom, čime se potvrdjuje njegova težnja ka bogatijem i sadržajnijem životu.
U današnje doba planinarenje predstavlja vrstu aktivnog odmora, relaksaciju od psihičkih stresova na radnom mjestu i uopšte u svakodnevnom životu. Planinariti se može na više načina. Planinarenje u bližoj okolini, koje je ujedno i najdostupnije, mogli bi nazvati izletničkim. Sistematsko planinarenje bi bilo ono kod koga se akter nezadovoljava osvajanjem vrhova u bližoj okolini, već sistematski osvaja sve više i nepristupačnije vrhove. Takva rekreacija zahtijeva određenu fizičku kondiciju i poznavanje osnovnih planirarskih pravila.
Najkompleksniji stupanj u planinarstvu predstavlja alpinizam. Njime se može baviti isključivo fizički i psihički zdrava ličnost koja ima veliko iskustvo u planini, odlično poznaje tehniku penjanja i sve druge pojedinosti neophodne za savladjivanje prepreka pri usponu.
Bavljenje visokoplaninskim alpinizmom je postalo masovnije početkom XX vijeka kada su osvojeni svi značajniji vrhovi u Evropi. Usavršavanjem tehničkih pomagala omogućeno je osvajanje do tada nepristupačnih litica i uspona. Alpinizmom se počinju baviti ljudi svih društvenih slojeva, najprije pojedinačno i u manjim grupama, da bi u posljednje vrijeme sve više maha uzeo ekspedicioni alpinizam.
Planina, ma koliko bila lijepa i privlačna, krije u sebi i niz opasnosti koje mogu biti objektivne i subjektivne prirode. Objektivne opasnosti su teško predvidljive i vezane su, uglavnom, za vremenske nepogode, dok subjektivne dolaze od samog planinara: neiskustvo, nespremnost, slabo poznavanje planine, slaba procjena situacije, nezdrave ambicije i sl.
Zbog toga, izbor zdrave i sposobne ličnosti za ekspediciju na visoke planine, predstavlja problem čak i u današnjim uslovima kada je moguće uraditi niz kvalitetnih laboratorijskih i kliničkih ispitivanja. Ipak se najbolje osloniti na staro provjereno pravilo koje i danas vrijedi: „Planina je najbolja provjera“.
Prim. dr Radovan Raco Mijanović iz mlađih dana
Vrlo čest emotivni doživljaj koji se javlja kod planinara je strah, skopčan sa nagonom za samoodržanjem. Često odstupanje od određenog smjera, nepredviđena prepreka, neiskustvo u savladjivanju prepreka i elementarne nepogode, mogu izazvati snažan duševni stres. Tako prestrašen penjač vrši najčešće nekontrolisane pokrete ili ostaje nepokretan pred opasnošću u situacijama u kojima može sam sebi pomoći.
Za vrijeme planinarenja i penjanja česte su pojave i panike. Strah pojedinca se najčešće prenosi na grupu koja je nedovoljno pripremljena, što može biti kobno. Javlja se nekontrolisanost u postupcima i neodgovornost pojedinaca što se jače manifestuje u manjim grupama. Uz strah, jedna od čestih pojava je agesivnost, pogotovu ako nijesu zadovoljene neke osnovne potrebe organizma (umor, žedj, hladnoća, glad itd.). U tim situacijama čovjek nije u stanju da se svjesno kontroliše, podržava druge i besmislenim postupcima otežava situaciju.
Strah i paniku sprečava samodisciplina, unaprijed dobro odabrane zdrave osobe koje su prošle kroz školu planinarstva i alpinizma, dobro tehnički i fizički pripremljene, koje vole planinu, a za vodju imaju čovjeka koji uživa povjerenje članova grupe.
Ne treba zaboraviti da su planinari i alpinisti izrazito snažne ličnosti, sklone individualizmu i težnji za isticanjem. Motivi za bavljenje alpiniznom su različiti, ali je činjenica da svaki od članova ekspedicije želi da bude u jurišnoj grupi koja će osvojiti vrh. Ma koliko shvatio da je to kolektivni uspjeh, alpinista se teško miri sa činjenicom da bude pomažući član. Ovo psihološko prilagodjavanje polazi za rukom samo psihički najzrelijim i socijalno uskladjenim ličnostima.
Jedan od bitnih faktora u postizanju vrhunskih rezultata u alpinizmu je aklimatizacija na visinu, jer u protivnom može doći do akutne visinske bolesti (glavobolja, tahikardija, nesanica, povraćanje, hladan znoj, a u najtežim slučajevima nesvjestica pa i smrt). U eksperimentima u barokomori većina osoba se onesvijesti nakon 20 minuta, ako ih izložimo uslovima koji vladaju na visini od 7.000 metara, a nakon dva minuta na visini od 10.000 m.
U alpinizmu slika je nešto drugačija, jer se mora poštovati princip postepene adaptacije na visinu. Prilikom penjanja, neophodno je zadržati se izvjesno vrijeme na odredjenoj visini, a potom se vratiti u logor, da bi se sjutradan popeli visočije i logor formirali na većoj visini. Tako hipoksija djeluje kao podražaj i izbjegavaju se neprijatnosti visinske bolesti.
Trajno prilagođavanje na visinu od 6.000 m nije moguće, bar ne za alpiniste bijelce. Starosjedioci na Andima su otporni na hroničnu hipoksiju, najvjerovatnije kao odraz selekcije koja je trajala vjekovima. Medjutim, i kod tih gorštaka najmanja infekcija respiratornog sitema znači smrtonosno oboljenje.
Na 5.000 m parcijalni pritisak O² u alveolarnom zraku smanjen je na polovinu, dok je u hemoglobinu pri tom alveolarnom pritisku kiseonika osigurano još uvijek oko 80% hemoglobina. Na 7.000 m taj procenat vezivanja kiseonika naglo pada.
Prva kompenzacona mjera, kojom se organizam privikava na visinu, jeste povećana ventilacija pluća. Ona nastaje zbog druženja centra za disanje posebno preko hemoreceptora. Podražajno na centar, pored hipoksije, djeluje i mliječna kisjelina koja se oslobadja prilikom mišićnog rada.
Povećana ventilacija oslobađa iz organizma CO², čija smanjena koncentracija dovodi do smanjenog protoka krvi kroz mozak. U takvim stanjima karakteristična je nekritičnost u procjenjivanju vlastitih sposobnosti, te se o nesrećama u planini može reći da su uzrokovane, a ne da se događaju.
Najpoznatija mjera adaptacije je povećanje koncentracije hemoglobina u krvi. Mnogi eksperimenti su pokazali da eritropoeza nije proporcionalna parcijalnom pritisku O². Povećanje broja eritrocita čini korisnu adaptaciju samo do odredjene granice. Porastom viskoznosti krvi, cirkulacija je sporija i samim tim lošije doturanje O² tkivima. Mnogi autori koji su se bavili fiziologijom na visinama, utvrdili su da eritrocitozi pripada najmanje važna mjera adaptacije na hipokciju.
Organizam se na visinama koristi eritrocitozom sve više ukoliko su manje uspješne druge mjere adaptacije, a medju njima osobito ventilacija pluća. Osim toga eritrocitoza je opasna. Zbog sporije cirkulacije viskozne krvi vrlo lako mogu da se pojave i flebotromboze, što je više puta opisano u himalajskim ekspedicijama.
Sa gledišta hipoksije treba pomenuti i hranu ekspedicija, koja je još uvijek veliki problem. Pored vode, soli i vitamina, neophodno je uzimati ugljene hidrate, masti i proteine, hranu koja služi kao izvor energija i gradiva. Koncentrovani šećeri i masti ne idu u slast na visini. Treba izbjegavati masnu hranu, a šećer uzimati u obliku keksa i prepečenog hljeba dok se proteini ne mogu adekvatno nadoknađivati u visinskim logorima. Do ovih spoznaja došlo se prateći način ishrane šerpasa, koji su čak izbjegavali da uzimaju i mlijeko na visini većoj od 6.000m.
Zbog jednolične ishrane, gubitka apetita, gubitka osjećaja za miris i ukus hrane pojačanog katabolizma, karakterističan je gubitak težine kod članova ekspedicije. Pored problema koji se javljaju sa adaptacijom na visinu česti su i drugi zdravstveni problemi kao sinuziti, traheiti, opstipacija, hemoroidi, opekotine od sunca i problemi ohlađivanja i dr.
Lakomisleno je shvatiti da se planinarstvom i alpinizmom mogu baviti ljudi bez dužeg planinarskog iskustva. postepenim prilagođavanjem postižu se odredjene osobine koje su neophodne za bavljenje ovom vrstom aktivnosti. To, dakle, podrazumijeva temeljnu fizičku i psihičku pripremu, naročito jačanje funkcionalnih sposobnosti kardiovaskularnog i respiratornog sistema čiji su kvaliteti u najtješnjoj vezi sa odgovarajućom mišićnom pripremom (snaga, specifična izdržljivost, brzina itd.).
Da su poštovani svi uslovi o kojima smo do sada govorili ne bi se desilo da Gorska služba spašavanja Crne Gore – stanica Nikšić u godini na izmaku, na području Crne Gore ,intervenisala je 16. puta a nažalost 6. puta kasno, životi su izgubljeni.
-Prim. dr Radovan Raco Mijanović
