Nova američka administracija trebalo bi da podrži demokratski razvoj država Balkana, poručila je nekadašnja ambasadorka Sjedinjenih Država pri Ujedinjenim nacijama i američka državna sekretarka Medlin Olbrajt tokom pretresa pred Odborom za spoljne poslove Predstavničkog doma američkog Kongresa o političkim pristupima koje bi administracija izabranog predsednika Džozefa Bajdena mogla primeniti prema Zapadnom Balkanu.
U tom smislu Olbrajt je, pred Odborom kojim predsjedava kongresmen Eliot Engel, govorila o strategiji koja bi se, kako je objasnila, sastojala iz tri dijela.
„Potrebno je da uspostavimo čvršću saradnju sa Evropskom unijom u kojoj šest zemalja Zapadnog Balkana želi članstvo. Potrebno je pojačati borbu protiv korupcije koja značajno šteti političkim institucijama i urušava vladavinu prava u regionu. Govorim o zarobljenim državama prema kojima je potrebno razviti regionalnije orijentisan pristup. Strategija treba da pomaže pojedinačnim državama u reformama i da ih nagradi, ali i da se izvrši pritisak na one koje to ne čine“, rekla je Medlin Olbrajt tokom pretresa.
Ona je ukazala da su protekle više od dvije decenije od kada je američka administracija bila uključena u rješavanje otvorenih pitanja na Zapadnom Balkanu – među kojima su bili sukobi na Kosovu, kao i postizanje Dejtonskog mirovnog sporazuma.
„Danas je Balkan mirniji nego što je to bilo prije 25 godina, zemlje se nisu dezintegrisale. Rade na članstvu u EU i jačanju odnosa sa SAD. Nadam se da će u Bajdenovoj administraciji imati partnera. On je bio angažovan na Balkanu na okončanju sukoba. Njegov nominovani tim za Nacionalnu bezbjednost je visoko stručan i sposoban da pomogne zemljama da održe mir. Nacije Zapadnog Balkana duboko pate zbog pandemije – dok korupcija cvjeta“, istakla je Olbrajt.
Prema njenim riječima, korumpirani lideri koriste nacionalna pitanja da bi se održali na vlasti, dok Rusija i Kina, kako je ukazala, na području Zapadnog Balkana unose nestabilnost.
“Sa kojima Srbija razvija saradnju“, primijetila je Olbrajt. Dodala je i da Kosovo treba da ima mogućnost da razvija svoju državnost i taj proces Srbija ne treba da stopira.
Na pitanje kongresmena iz Kalifornije Breda Šermana da li smatra da Srbija podleže sankcijama zbog kupovine ruskog oruža, bivša državna sekretarka Olbrajt je rekla da je potrebno detaljniji razmotriti šta se uopšte događa sa kupovinom ruskog oružja.
Mekol: Srpski lideri da priznaju da Putin i Si nisu njihovi prijatelji
Majkl Mekol, vodeći republikanski član Odbora za spoljne poslove Predstavničkog doma, poručio je tokom pretresa da je potrebno da se političko vođstvo Srbije odredi prema liderima Rusije i Kine.
“Srpski lideri moraju da priznaju da Vladimir Putin i Si Đinping nisu njihovi prijatelji. Posljedice štetnog uticaja autoritarnih režima kao što su Rusija i Kina ne odnose se samo na Srbiju. Nažalost, dok SAD i EU pokušvajau da pomognu Zapadnom Balkanu da izgradi bezbjedniju, prosperitetniju i demokratsku budućnost, Putinov režim promoviše destruktivnu agendu, podstičući podjele i etničke tenzije. Putin i njegovi saradnici žele da uguše demokratski napredak regiona i spriječe njegovu zapadnu integraciju. Istovremeno, Komunistička partija Kine pokušava da stvori slabosti u regionu da bi to mogla da iskoristi za geopolitičku dobit. Zapad mora da reaguje u svijetlu tih prijetnji. Ne možemo da ostavimo politički vakum na zapadnom Balkanu koji bi eksploatisali gospodin Putin i Komunistička partija Kine”, rekao je Mekol.
“To jeste nešto što može biti predmet sankcija ali treba razmotriti šta se tačno kupuje, i teško je pitanje koje se ne tiče samo Srbije već i toga šta radi Turska, koja kao članica NATO-a takođe kupuje rusko naoružanje. Potreban je istraga i akcija Kongresa u tom smjeru”, rekla je Olbrajt.
Olbrajt je iznijela i ocjenu da Rusi u Srbiji “vježbaju” ono što rade u drugim djelovima istočne Evrope – “operišu da podriju demokratiju, odvoje zemlju od Zapada i koriste taktike KGB agenata, i sebe vide kao da imaju prirodno partnerstvo sa Slovenima na Balkanu.”
Što se tiče Kine, rekla je da kroz “Pojas i put” ona ulaže u region u oblastima saobraćaja i rudarstva, sferama gdje pomoć jeste potrebna regionu, te da je zato važno razvijati ekonomsku saradnju SAD i Srbije. Pomenula je nedavno otvaranje kancelarije DFC u Beogradu i ocijenila da to treba iskoristiti kao sredstvo pomoći kroz investicije i učešće privatnog sektora.
U svojstvu stručnjaka u raspravi pred Odborom za spoljne poslove Predstavničkog doma govorio je Danijel Server, profesor Škole naprednih međunarodnih studija vašingtonskog Univerziteta Džons Hopkins i poznavalac balkanskih prilika. On je rekao da je ključni preduslov za rješavanje preostalih problema na Balkanu obnavljanje američke posvećenostina taj region – u saradnji sa evropskim saveznicma.
“Dijalog između Prištine i Beograda koji vodi EU može biti od pomoći, ali je potrebno više angažovanja SAD-a. Amerikanci bi trebalo da se usredsrijede na primjenu i reciprocitet. Dijalog je potrebno pratiti, uključujući i primjenu prethodno postignutih sporazuma. Potrebno je i uvesti visnu liberalizaciju za građane Kosova. Uzajamnost bi trebalo da uključuje proširenje mandata Specijalnih komora na zločine počinjene u Srbiji, uključujući i ubistvo trojice Amerikanaca – braće Bitići”, rekao je Server.
U vezi sa Bosnom i Hercegovinom Server je ukazao da se ispostavilo da formula Dejtonskog sporazuma nema učinak u odnosu na vrijeme kada je postignut – istakavši da služi, kako se izrazio, interesima etničkih pljačkaških barona.
“SAD bi trebalo da pritisnu Evropljane da sankcionišu one koji zagovaraju nezavisnost Republike Srpske i da ojačaju i prekomponuju svoje trupe, uz vidljivu podršku SAD-a, u grad Brčko na sjeveroistoku zemlje, kako bi blokirali eventualnu secesiju. SAD bi trebalo da pokušaju da blokiraju rusko naoružavanje entitetskih policija, kao i hrvatsko i srpsko političko miješanje”, rekao je Server pred Odborom za spoljne poslove Predstavničkog doma američkog Kongresa.
Januš Bugajski, stručnjak nevladine Džejmstaun fondacije, rekao je da cilj dijaoga Srbije i Kosova treba da vodi uzajamnom priznanju nezavisnosti.
“To će omogućiti njihov napredak u evroatlantskim integracijama. U tome je potrebna pomoć administracije Sjedinjenih Država oličena u tešnjoj saradnji sa EU“, rekao je Bugajski.
On se osvrnuo i na uticaj koji Rusija sprovodi na području Zapadnog Balkana.
“Za Moskvu je Balkan važno područje na kom širi svoje geostrateške interese, domete i uticaje. Pokušavajući da balansira Srbija se okreće od zapadnih partnera i utiče na slabljenje bezbjednosti Balkanskoig polustrva. Rusija razvija veze sa medijima, poslovnim ljidima i pojedinim političarima.Trebalo bi sankcionisati ruske oligarhe i pomoći medijima da se bore protiv dezinformacija koje šire Rusija i Kina“, rekao je Bugajski.
Bugajski je ocijenio da čak i zemlje koje su članice NATO-a u Evropi treba da se pažljivo prate, u smislu svog doprinosa budžetu Alijanse, gdje je, kako kaže, aktuelna administracija ispravno primijetila da neke zemlje ne daju dovoljan doprinos, ali i ruske korupcije i uticaja, posebno u zemljama kao što su Bugarska i Mađarska koje bi mogle da budu otvorene prema ruskim pokušajima destabilizacije.
Ukazao je i da je važno razmotriti efekte pandemije koronavirusa na region Balkana.
“Biće potrebna velika pomoć EU i SAD. Društveno-političke posljedice pandemije i ekonomske krize mogu da budu jačanje nacionalizma, populizma i uticaja loših spoljnih aktera” naveo je Bugajski. On je ocijenio da je Rusija kratkoročnija, a Kina dugoročnija prijetnja američkim interesima u regionu.
“Uticaj Kine će zavisiti od njene unutrašnje ekonomske situacije, ali je potrebno da Amerika bude proaktivna, i podstiče zapadne investicije kroz razvojne fondove i stvaranje pravnih, birokratskih i lokalnih uslova za privlačenje stranih investicija”, zaključio je stručnjak nevladine Džejmstaun fondacije Januš Bugajski.
SAD i Zapadni Balkan
Inače o odnosu Sjedinjenih Država prema Zapadnom Balkanu nedavno je u intervjuu za Glas Amerike govorio Metju Palmer, zamjenik pomoćnika američkog državnog sekretara i specijalni predstavnik američke administracije za to područje, koji je ustvrdio da se američki pristup neće promijeniti.
“Neću da predviđam budućnost, ali ću vam reći da se time bavimo iz dana u dan na više nivoa, uključujući i u septembru ovdje u Vašingtonu, na najvišem nivou vlade Sjedinjenih Država. Posvećenost partnerstvu sa Srbijom i Kosovom i evropskoj perspektivi obje zemlje neće se promijeniti. Mi ćemo sarađivati sa Beogradom i Prištinom u podršci normalizacije njihovih odnosa i njihovog evropskog puta”, rekao je Palmer za albanski servis Glasa Amerike.
Kako je istakao administracije se razlikuju – ali ne i osnove američkog pristupa Zapadnom Balkanu.
“Podrška evropskom putu, članstva u NATO za one države koje to žele, kao i podrška međusobnoj saradnji zemalja Zapadnog Balkana u suočavanju sa zajedničkim izazovima – poput Kovida – ne vidim da će se promijeniti. Dakle, Sjedinjene Države će ostati angažovane na Zapadnom Balkanu. Ostaćemo pouzdan partner zemljama Zapadnog Balkana i bićemo posvećeni stabilnosti, prosperitetu i miru širom tog regiona”, rekao je Palmer za Glas Amerike.
Integracije i Zapadni Balkan: Najnaprednija Crna Gora
Šest zemalja sa područja Zapadnog Balkana (Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Kosovo, Sjeverna Makedonija, Srbija) su države koje međunarodni faktori vide kao buduće članice Evropske unije – dok su tri zemlje, Albanija, Crna Gora i Sjeverna Makedonija, članice Sjevernoatlantske alijanse (NATO).
Na putu evrointegracija zemalja Zapadnog Balkana najnaprednija je Crna Gora, koja je otvorila sva pregovaračka poglavlja (ukupno 33), i zatvorila tri. Poslije avgustovskih izbora, vladu čiju okosnicu je činila Demokratska partija socijalista crnogorskog predsjednika Mila Đukanovića izrazito evro-atlantske orijentacije, poslije bezmalo trideset godina zamijenila je koalicija koju predvodi premijer Zdravko Krivokapić – pruživši uvjeravanja da neće mijenjati spoljnopolitičku orijentaciju zemlje.
Srbija, zemlja u procesu pregovora o normalizaciji odnosa sa Kosovom kojim posreduje Evropska unija, trenutno se nalazi u svojevrsnom pregovaračkom vakuumu. U 2020. nije otvorila nijedno pregovaračko poglavlje, tako da je njen skor zaustavljen na 18 otvorenih i tri privremeno zatvorena poglavlja, od ukupno 35.
Viola fon Kramon, izvjestiteljka Evropskog parlamenta o odnosima sa Zapadnim Balkanom, nedavno je objavila da je uzrok zastoja u otvaranju poglavlja u pristupnim pregovorima Srbije u, kako se izrazila, pogoršanju stanja u demokratiji.
“Dobre vijesti. Evropski savjet i Evropska komisija sa Srbijom neće otvoriti nova pregovaračka poglavlja. U 2020. stanje demokratije u Srbiji se pogoršava. Napadi na medije, nasilje protiv mirnih demonstranata i izbori koje su obilježili ozbiljni problemi. To nije put do integracija u Evropsku uniju”, napisala je fon Kramon na Tviteru.
Takođe, Srbija se više puta našla na meti kritika zapadnih partnera i Evropske unije zbog neusaglašane spoljne politike sa blokom država čijem članstvu teži, kao i bliskoj ekonomskoj i vojno-tehničkoj saradnji sa Rusijom i Kinom.
EU, Sjeverna Makedonija i Albanija
Uprkos više puta isticanoj spremnosti Evropske komisije o otvaranju pristupnih pregovora sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom – to se još nije dogodilo. Dvije zemlje praktično godinu dana čekaju na ispunjenje tog obećanja – iako su, prema procjenama brojnih međunarodnih faktora, obezbijeđeni svi uslovi za to.
Međutim, posljednju rampu, kada je riječ o Sjevernoj Makedoniji, spustila je Bugarska koja u novembru nije odobrila početak pregovora te zemlje sa Evropskom unijom – zbog otvorenih istorijskih i jezičkih pitanja koje te dvije susjedne države imaju.
Kosovo i Bosna i Hercegovina, zemlje su Zapadnog Balkana, koje formalno još nisu započele pristupne pregovore za članstvo u Evropskoj uniji koja ih smatra potencijalnim kandidatima.
Kada je riječ o Kosovu, dvije strane su februara 2016. potpisale Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju – koji je stupio na snagu aprila iste godine. U “Strategiji proširenja”, dokumentu koji je februara 2018. objavila Evropska komisija, Kosovo je pobrojano kao jedna od šest balkanskih zemalja koja ima perspektivu članstva u Uniji. Normalizacija odnosa sa Srbijom, kao i postizanje uzajamnog sveobuhvatnog sporazuma o tome, jedan je od ključnih uslova za napredak na putu evrointegracija obje zemlje. Građani Kosova još ne uživaju prednosti vizne liberalizacije koja drastično olakšava putovanje u zemlje članice EU.
Istovremeno, Bosnu i Hercegovinu međunarodna zajednica vidi kao jedan od najvećih izazova angažmana Evropske unije na području Zapadnog Balkana. Označena je kao nefunkcionalna država koju potresaju konstantne trzavice političkih lidera njena tri konstitutivna naroda – Bošnjaka, Hrvata i Srba.
Kao mogućnost ostvarenja efikasnijeg upravanja unutar nje, dio međunarodne javnosti i stručnjaka, sugeriše promjenu ustavnog uređenja zemlje zasnovanog na Dejtonskom sporazumu kojim je 1995. u BiH okončan višegodišnji rat.
Iako obuhvaćena Strategijom proširenja Evropske komisije iz 2018. – Bosna i Hercegovina još nema zvaničan status kandidata za članstvo u EU. Pred njom je sada zadatak da primijeni 14 ključnih prioriteta iz Mišljenja o zahtjevu za članstvo BiH u Evropskoj uniji (EU), koje je odredila Evropska komisija. Odnose se na primjenu koncepta vladavine prava, borbu protiv korupcije i zaštitu prava svih građana.
Spoljnopolitički angažman Trampove administracije
Administracija aktuelnog američkog predsjednika Donalda Trampa gajila je nešto nekonvencionalniji pristup u odnosima sa državama, tradicionalnim partnerima, kao i članstvima u međunarodnim organizacijama i sporazumima.
Česte kritike upućivane su partnerima iz Sjevernoatlantske alijanse da ne podnose u dovoljnoj mjeri troškove zajedničke odbrane, dok su SAD istovremeno, između ostalog, istupile iz Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), Klimatskog sporazuma, Sporazuma o otvorenom nebu, Nukleranog sporazuma sa Iranom, kao i Sporazuma o nuklearnim raketama srednjeg dometa sa Rusijom.
Kada je riječ o Zapadnom Balkanu – aktuelna administracija isticala je podršku reformskim procesima koje sprovode na putu evroatlantskih integracija. Nešto veći angažman Sjedinjene Države imale su u procesu dijaloga Srbije i Kosova.
Tramp, koga će 20. januara 2021. na funkciji naslijediti izabrani predsjednik Džozef Bajden, se na Balkanu posredstvom svog specijalnog izaslanika Ričarda Grenela zalagao za takozvani ekonomski pristup rešavanja višedecenijskog spora Srbije i Kosova.
Naime, procijenivši da političko rješenje nije na vidiku – iskazao je nastojanje da bi dvije strane trebalo ekonomski približiti što bi onda, u nekom trenutku, moglo doprinijeti i njihovom političkom usaglašavanju.
Značajniji angažman SAD-a dogodio se tokom prekida dijaloga Srbije i Kosova, posredstvom Evropske unije, kao i izbora i konstituisanja institucija EU. Početkom 2020. specijalni izaslanik predsjednika Trampa, ambasador Grenel, obilazio je Prištinu i Beograd i organizovao potpisivanja pisama o namjerama o saradnji u oblasti ekonomije.
Aktivnijim pristupom Amerike tom procesu pojačana su tumačenja da bi ishodu pregovora Srbije i Kosova, sveobuhvatnom pravnoobavezujućem sporazumu, mogla biti pridodata i teritorijalna komponenta – odnosno da bi dvije strane, mogle razmijeniti djelove teritorija koje im pripadaju, naseljene pretežno albanskim i srpskim življem.
Međutim, i sam pomen takvog scenarija, kategorički su odbacivali predstavnici američke administracije – pre svih izaslanik Bele kuće za dijalog Ričard Grenel – ističući da je administracija usredsređena na razvoj ekonomije i stvaranje radnih mjesta za mlade Srbije i Kosova.
Na temelju dogovora o obnovi avio-linije i saradnje u oblasti drumskog i željezničkog saobraćaja – potpisan je septembarski sporazum o ekonomskoj saradnji Srbije i Kosova u rezidenciji američkog predsjednika u Vašingtonu – koji sada čeka svoju primjenu.
Istovremeno, Beograd i Priština posredstvom Evropske unije, dijalog vode od 2011. godine. Tada su počeli tehnički razgovori koji su 2013. nastavljeni na nivou premijera i rezultirali postizanjem prvog sporazuma o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine.
Iste godine počeo je politički dijalog o normalizaciji odnosa između Srbije i Kosova, koji je bio u prekidu od novembra 2018. do jula 2020, kada je nastavljen u Briselu.
