Kada je 2001. godine raspisan konkurs za idejno rješenje spomenika posljednjem crnogorskom suverenu, donešena je i odluka o rekonstrukciji cijelog Trga, koji grad pod Trebjesom krasi punih 130 godina i jedno je od dijela čuvenog trogirskog arhitekte Josipa Sladea.
Kada se u Nikšiću kaže „vidio sam“ ili „to se desilo na Trgu“, svakome je u momentu jasno da se to odnosi na centralni gradski Trg, iako u gradu pod Trebjesom zvanično postoje još dva – Trg Save Kovačevića i Trg Šaka Petrovića.
A taj nikšićki Trg od svog postanka, a pamti više od jednog vijeka, bio je i ostao najznačajnije mjesto u gradu, centar svih važnijih dešavanja i okupljanja. Za preko 130 godina od kada je projektovan i sagrađen, na samom Trgu se malo šta promjenilo. Mijenjao je doduše imena, pa se do sredine prošlog vijeka zvao „velika pjaca“, zatim Trg Maršala Tita, a zadnje dvije decenije Trg Slobode.
Trg u Nikšiću 1956. godine
Idejno rješenje i projekat centralnog gradskog trga, uradio je 1883. Godine, tada jedan od najčuvenijih arhitekata, Josip Slade iz Trogira. Naime, te godine, crnogorski Kralj Nikola, naložio je ovom vrsnom inženjeru da uradi projekat za izgradnju nove varoši, jer je Nikšić, nakon četiri vijeka turske vlasti, 1877.-u godinu i svoje oslobođenje, dočekao sa trošnim i razrušenim kućama, stihijno i neplanski građenim. Tako je Nikšić, svoj razvoj krajem XIX vijeka, počeo planski, sa barokno-renesansnim osnovama, kako je to zamislio Slade. S obzirom na prilike i okolnosti u kojima se tada nalazio Nikšić, a i cijela Crna Gora, ovaj Sladeov plan prestavlja izuzetan raritet za istoriju urbanističke nauke.
Uradio je tada inženjer Slade i prijekte dvorca Kralja Nikole i lokacije sabornog hrama Svetog Vasilija Ostroškog, parkova u njihovom okruženju i nadaleko čuvenog Carevog mosta na zapadnom dijelu nikšićkog polja, sa kojeg vodi i stari put ka Podgorici.
Centralno mjesto i glavno jezgro od kojeg će se razvijati budući grad, Josip Slade je dao upravo glavnom trgu, četvorouganom prostoru od preko 15 hiljada kvadratnih metara, od koga su polazile i koga su okruživale široke ulice.
Trogiranin je osmislio i rubne zgrade, uglavnom sa jenim ili dva sprata, koje su trbale okruživati Trg. U februaru 1885. Godine, Trg je završen, popločan kaldrmom, okolne ulice nasute pijeskom, a zasađeni su i drvoredi berstova i lipa. Naredne godine, izgrađena su na Trgu dva bunara, a od 1929. Godine, na njemu su podignute i četiri javne česme, neobičnog i jedinstvenog izgleda. Više od pola vijeka, Trg je služio i kao mjesto gdje se pazarnim danima okupljalo i preko hiljadu ljudi iz okoline Nikšića, a i šire.
U rubnim objektima, koji su „kao pečurke“ nicali oko Trga, odvijala se živa kulturna i privredna aktivnost. Otvarane su banke, apoteke, knjižare, prodavnice, kafane. Tako je na primjer, u kući Rista Randića, koja je krajem prošlog vijeka Nikšićanima bila poznata kao objekat „Varteksa“, 1924. godine otvorena i štamparija sa bogatom idavačkom djelatnošću. Dvadeset godina kasnije, upravo u toj štampariji štampan je i prvi broj „Pobjede“.
A u kući Krsta Kavaje, u kojoj se kasnije dugo nalazila knjižara „Progres“, do Drugog svjetskog rata nalazila se nadaleko poznata „Knjižara braće Kavaja“. Na sjevernoj strani Trga, kod nekadašnje Gradske kafane, decenijama je radila razglasna stanica, čiji su zvučnici bili postavljeni na više mjesta u gradu.
Na Trgu se svih ovih decenija, ipak ponešto i promjenilo. Umjesto kaldrme, postavljen je asfalt, u proteklih desetak godina izgrađena je fontana, rekonstruisane česme, a postavljen je i spomenik Kralju Nikoli. Trg još uvijek predstavlja i dio čuvenog „nikšićkog korzoa“. Od ukupno 65 stambeno-poslovnih objekata koji oivičavaju Trg, dio njih je renoviran, dio nanovo izdrađen, ali patina i tragovi koje je vrijeme ostavilo i dalje su veoma vidni.
Kao i za Dom revolucije, tako i za Trg postoji dobra volja i želja da se nešto uradi na njihovom uređenju i rekonstrukciji, ali nedostaje novca. Prije više od deceniju, kada je upravo Trg odrđen kao lokacija za spomenik Kralju Nikoli, koji je idejno riješenje autorskog tima profesora Miodraga Živkovića i arhitekte Lidije Šaljić, urađeno je i idejno rješenje gradkog Trga u Nikšiću. Prema tadašnjim projekcijama, za uređenje Trga trebalo je izdvijiti oko 2 miliona eura. Ono što je zamišljeno, stvarno bi dalo novi sjaj Trgu, koji svih ovih decenija ni malo nije izgubio od svog značaja kao centralnog mjesta okupljanja i šetališta Nikšićana. To je mjesto kojem i danas gravitiraju svi šetališni putevi i pješački tokovi, a atraktivan je za mnoge manifestacije i kulturna masovna okupljanja.
Tadašnjim projektom uređenja Trga, kao osnovni postulat bilo je zacrtano očuvanje autentičnosti već uspostavljene urbanističke matrice, predviđeno je novo popločavanje i ugradnja adekvatnog osvjetljenja, postavljanje novog mobilijara i rekonstrukcija svih postojećih objekata.
A koliko bi realizacija ovog projekta i uređenja gradskog Trga značila žiteljima grada pod Trebjesom, ne treba posebno naglašavati. Jer koliko bi Nikšićanima značilo da njihov Trg, na kojem se dešava gotovo sve što se može dešavati “na otvorenom”, napokon dobije umiveno lice, primjereno savremenim urbanističkim obličjima.
-Gordana Stajčić
