Povodom stotinu godina od početka rada prvog stalnog bioskopa u Nikšiću, do kraja ove godine, iz štampe će izaći knjiga autora Maksima Vujačića i Moma Rebića. Iz rukopisa tog rada priredili smo feljton.
„Lovćen film“ je snabdijevao filmovima sve bioskope u Crnoj Gori. Zbog neurednog plaćanja najamnine i drugog, ovo preduzeće je 1952. godine obustavilo slanje filmova Bioskopu „Napredak“, o čemu je obavijestilo Gradski narodni odbor Nikšić. Kriza u radu nikšićkog bioskopa nastavljena je i u narednoj 1953. godini. Iako je te godine ostvaren dohodak od 4.020.000 dinara i predstave vidjelo 123.423 gledalaca, od čega je u Crnoj Gori bio uspješniji jedino bioskop u Titogradu, „Napredak“ je svrstavan u red „najneurednijih“ preduzeća ove vrste zbog, kako piše u jednoj Kratkoj analizi rada bioskopa, njegovog odnosa prema ustanovama i preduzećima sa kojima je bilo poslovno povezano; neurednog plaćanja najamnine i drugog; jedanaest sporova pred Okružnom državnom arbitražom radi dugova i nelikvidiranih računa… „Napredak“ nije slao „Lovćen filmu“ detaljne izvještaje, što je bio u obavezi, a na intervenciju „Lovćen filma“ odgovara da je izvještaje poslao. Poslije toga komisija Sreskog Narodnog Odbora konstatuje da izvještaji nijesu upućeni, zbog čega „Lovćen film“ traži da se stvari u „Napretku“ raščiste. Finansijska kontrola Sreskog Narodnog Odbora prilikom pregleda poslovanja za period 1952. 1953. godine ustanovila je manjak od 320.000 dinara. Zbog ovih i drugih nepravilnosti u poslovanju preduzeća „Napredak“, „Lovćen film“ je u svom izvještaju Predsjedništvu Socijalističkog Saveza Radnog Naroda Crne Gore ovo nikšićko preduzeće prikazao kao najneurednije na svom području. Rješenjem Sreskog Narodnog Odbora u oktobru 1953. godine izvršena je izmjena direktora, blagajnika i vratara, a kinooperateri i čistačica ostali su na svojim radnim mjestima.
Scena iz filma „Zle pare“ snimjenog i prikazanog u Nikšiću 1956. godine, režiser: Velimir Stojanović
U bioskopu 1954. godine je radilo sedam radnika i službenika: Jovan Begović, poslovan i uspješan rukovodilac; blagajnik koji je istovremeno vodio i knjigovodstvo; tri kinooperatera, čistačica i vratar. Kolektiv bioskopa suočavao se tada sa nizom teškoća u svakodnevnom radu: često je bio izložen maltretiranju neodgovornih posjetilaca. Bioskop je bio sastajalište napuštene djece – besprizornika koja su ometala uspostavljanje normalnog rada i obezbjeđivanje potrebnih uslova publici za posmatranje filma, a među njima je najviše bilo djece koja nijesu pohađala školu, zatim učenika u privredi i priličan broj đaka. Stoga je preduzeće zabranilo djeci ispod 16 godina pristup na predstave za građanstvo, nalazimo u pomenutom dokumentu, kao i da su redovno zakazivane kolektivne predstave za đake i omladinu, kada su se dešavali veliki neredi, lomljenje inventara itd. Nerede u bioskopu pravili su i stariji posjetioci, pa je u bioskopu za vrijeme predstava i prodaje karata bio dežurni milicioner. Najposjećeniji su bili vestern filmovi, kriminalistički i ljubavnog žanra, a dokumentarni, muzički i drugi mnogo slabije. Najmanja je posjeta filmova domaće produkcije.
O neuslovnosti zgrade bioskopa, glavnoga uzroka što nije bilo većeg broja posjetilaca, dovoljno je govorila sala ukopana u zemlju, tako da je i od male kiše voda uvirala ispod zidova i plavila patos, olajisani drveni pod premazan crnim uljem, dok je vrlo slaba krovna konstrukcija od sniježnog pokrivača popustila, a vrata i prozori ruinirani. U toku zime u sali je bila neizdržljiva hladnoća, a tokom ljeta nepodnošljiva vrućina. Prilaz zgradi, u nedostatku kanalizacije, bio je veoma loš. Zbog svega navedenog, ocijenili su u Analizi rada u bioskopu, tokom zime i ljeta posjeta je bila manja 60 %. No, problema je bilo još, ali ih je agilni upravnik zajedno sa uposlenima uspješno rješavao. Aparatura za prikazivanje filmova, koju je posjedovao bioskop je bila iz prve „Iskrine“ proizvodnje, često se kvarila. Bioskop je imao i svoju aparaturu „Erneman“, koja se nalazila u Željezari, pa je traženo da se ona vrati i koristi za ljetnju bioskopsku baštu i u slučaju kvara ili reparature mašine u zgradi „Napretka“. Veliki problem je bilo i svjetlo, koje je u toku predstave nestajalo. To je izazivalo burne reakcije publike i uzrokovalo česte nerede u sali. Samo u 1954. godini zbog nestanka električne energije otkazano je 8 predstava, a dvije su prekinute na pola filma.
Na predlog Savjeta za privredu, Narodni Odbor grada Nikšića, na sjednici Gradskog vijeća i Vijeća proizvođača 24. septembra 1954. godine, donio je Rješenje o proglašenju preduzeća „Napredak“ – Nikšić za ustanovu sa samostalnim finansiranjem pod nazivom: Gradski bioskop „Napredak“ – Nikšić. Prema tom rješenju zadaci ove ustanove su: „da podiže opštu kultru i prosvjetu stanovništva grada putem prikazivanja filmova, umjetničkih izložbi i na drugi podoban način; Ustanovi se dodjeljuju na upravljanje sva sredstva bivšeg preduzeća bioskop „Napredak“. Gradski bioskop „Napredak“ – Nikšić ima svojstvo pravnog lica i preuzima sva prava i obaveze bivšeg preduzeća bioskop „Napredak“. Ustanova može obrazovati fond za nagrađivanje radnika i službenika i fond za zamjenu i dopunu osnovnih sredstava. Bioskopom rukovodi Upravnik koga postavlja Narodni Odbor grada Nikšića. Savjet za prosvjetu i kulturu Narodnog Odbora grada Nikšića je nadležni organ za poslove i zadatke ustanove.
Početkom januara 1955. godine „Kroacija film“ iz Zagreba šalje u Nikšić film „Prohujalo sa vihorom“. U februaru te godine u bioskopu je bilo zaposleno ukupno sedam radnika (sa direktorom), pa je često bilo i prekovremenog rada.
Bioskop „Napredak“ se 2. februara obraća „Zagreb filmu“ da mu snizi cijenu najamnine za „Filmske Novosti“ (žurnal, koji se emitovao prije početka filma) „kako bi ovaj bioskop mogao materijalno opstati“.
Zbog epidemije gripa u Nikšiću, od 14. do 21. marta 1955. godine, obustavljena je nastava u školama i zabranjeni svi masovni skupovi, priredbe, bioskopske i pozorišne, pa „Napredak“ obavještava i moli „Kinema“ Sarajevo da filmove „Razbojnik“ i „Mulen ruž“ „pomjeri na sljedeći termin“.
U maju te godine Nikšićki bioskop traži od Jugoslovenske kinoteke iz Beograda da mu pošalje za prikazivanje filmove: „Tihi Don“, „Simfonija jednog života“, „Mati“, „Poštanska kola“ i „Potjera za zlatom“ u pristojnom stanju kopija.
Upravnik Jovo Begović se 15. maja 1955. obraća Birou za posredovanje rada Nikšić: „Pošto je u gradskom bioskopu „Napredak“ upražnjeno radno mjesto kinooperatera, molimo da se dozvoli uposlenje na ovom radnom mjestu Vladimira Tomanovića, ranijem kinooperateru ovog bioskopa čija je služba kod ovog bioskopa prestala 1954. godine radi odlaska u JNA“. Popularni Pupo, kako su ga sugrađani zvali, vratio se u svoju prvu bioskopsku kuću.
„Napredak“ je 12. VII 1955. godine u dvorištu Gradskog narodnog odbora (pozorišta) otvorio svoju ljetnju baštu za prikazivanje filmova, koja je bila izgrađena iz dobiti od poslovne 1954. godine, a koštala je sa namještajem 700.000 dinara. Bašta je radila do polovine avgusta te godine sa jednom kinoaparaturom „Erneman“. Kabina za projekciju filma izgrađena je na ulaznim vratima bioskopa, za gledalište je postavljeno 100 drvenih klupa, svaka sa po 5 sjedišta.
„Morava film“ iz Beograda, koja je „Napretku“ za tzv. najamninu (ugovorenu ili fiksnu) slala filmove i kinomaterijal o broju predstava, posjetlaca i bruto prometa, 20. jula 1955. godine zaprijetila je da će zbog duga od 30.000 dinara obustaviti dalje davanje filmova.
Od 1. januara do 1. decembra 1955. godine prikazano je 76 filmova, od kojih 6 domaće proizvodnje. Filmove je viđelo ukupno 122.903 posjetilaca: učenika u privredi 890, pripadnika JNA 6.550, učenika osmogodišnjih škola 2.285 i 113.178 ostalih građana. Poboljšano je održavanje reda za vrijeme rasprodaje karata i prikazivanja filmova. Pored ovih podataka, u Izvještaju o radu Gradskog bioskopa „Napredak“ od 1. januara do 1. decembra 1955. godine navodi se da je ostvarena dobit u materijalnom poslovanju 522.020 dinara. Ostvarili su je: upravnik bioskopa, blagajnik (i knjigovođa), kinooperater, vratar (i spoljni momak), čistačica i pomoćnik kinooperatera (honorarni). Plate su bile manje nego zaposlenim u svim drugim bioskopima Crne Gore.
Zanimljivost iz tog perioda je da su članovi komisije za pregled filmova mogli prisustvovati prikazivanju filmova u bioskopima, bez ulaznica, sa specijalnom legitimacijom izdatom od Savezne komisije za pregled filmova. Pregled filmova mogli su vršiti i u prostorijama Komisije.
(Nastaviće se…)
-Maksim Vujačić
-Momo Rebić
