Izgradnja mosta trajala je punih pet godina. Upravo 20. Oktobra 1894. godine, kada ga je kralj Nikola zvanično dao na korišćenje, umro je ruski car Aleksandar III, koji je finansijski pomagao izgradnju kamenog ljepotana i po kojem su velelepnu građevinu i nazvali.
„Do Nikšića se uvijek dolazilo iz tri pravca“, zapisao je negdje poznati pjesnik i boem, „dobri duh Nikšića“, Vitomir Vito Nikolić.
Jedan pravac, kaže on, vodio je sa zapada, od Trebinja i Dubrovnika i njime su Konavljanke u varoš donosile vino i masline i miris Mediterana. Drugi, sa sjevera, od Durmitora, donosio je snjegove i mirise skorupa i sira, a trećim, s južne strane, od Podgorice, dolazile su kiše i ratovi.
Ratova, srećom, više nema, ali kiša, kao i uvijek, ima u izobilju.
I upravo su one, nekada davno, odsijecale taj južni put stvarajući jezero koje se od jeseni do proljeća nije povlačilo.
Crnogorski vladar Nikola I Petrović, oslobodivši Nikšić od viševjekovnog turskog ropstva, angažovao je, u to vrijeme najpoznatijeg inženjera, arhitektu iz Trogira Josipa Sladea da uradi detaljni urbanistički plan varoši pod Trebjesom. Tako je Nikšić, prije skoro vijek i po, počeo da dobija konture savremenog grada.
Naložio je tada kralj Nikola da mu Slade, uz dvorac, kod Petrove glavice, koji je namjeravo sebi sagraditi u tek oslobođenom Nikšiću, projektuje i most sa južne strane grada. Most je trebao da nikne kroz takozvano Slivlje, upravo tamo gdje rijeka Zeta ponire, a gdje se tokom sezona kiša, pretvarala u jezero.
Rečeno – učinjeno.
Vrsni stručnjak, projektovao je most, za tadašnje, a bogami i sadašnje prilike, velelepnih razmjera. Izgradnju je trebalo finansirati. Po narodu kruži legenda koja kaže, da je ruski car Aleksandar III Romanov, nevezano za ovu priču, riješio da crnogorskom vladaru napravi poklon. Naime, kaže priča, prilikom jedne od posjeta carskoj Rusiji, kralj Nikola je izrazio posebno oduševljenje prema jednom od pravoslavnih hramova koje je tom prilikom posjetio. Ruski car je odlučio da finansira izgradnju istog takvog hrama u Nikšiću, na Perovoj glavici, iznad pravoslavnog groblja, koje se formiralo oko Petrove crkve, sagrađene u IX vijeku.
Kralj Nikola, kažu, odluči da smanji dimenzije hrama i da od ostatka novca, sagradi most koji mu je Slade projektovao. Istina ili ne, tek istorijski provjerena činjenica je da je 1889. godine započela izgradnja kolskog druma od Podgorice ka Nikšiću. Istovremeno, počeli su i radovi na izgradnji mosta i ono što se sigurno zna je da je ruski car Aleksandar III zaista pomogao izgradnju oba projekta.
Izgradnja mosta trajala je punih pet godina. Sticajem okolnosti, upravo 20. oktobra 1894. godine, kada je kralj Nikola zvanično stavio most u upotrebu, stigla je vijest da je Aleksandar III Romanov preminuo.
Od samog nastanka, ova velelepna građevina, ponijela je ime Carev most.
Ozvaničeno je mišljenje da je ovo i danas drugi most po ljepoti u Crnoj Gori. Ispred njega jedino može biti most na Đurđevića Tari. A ovaj, više od jednog vijeka star ljepotan, proteže se dužinom od 270 metara, dok u visinu doseže trinaest. Klesan je od domaćeg kamena, što domaćeg, što dovezenog sa primorja. Na njemu je 20 arkada ili svodova, 18 velikih i dva mala. Zapisano je da su grube radove izvodili građani i to, po nalogu kralja Nikole, oni najsiromašniji. Plate su im bile u žitu, jer je upravo žito bila pomoć koju je poslao ruski car. Besplatno i bez nadoknade, na mostu su po utvrđenom rasporedu, radili i bataljoni crnogorske vojske i to im je bila obaveza, odnosno “kuluk”.
Stručne i fine radove radili su poznati kamenoresci iz Nikšića, Boke i Dalmacije. Radovima je rukovodio jedan od prvih crnogorskih inžinjera Marko Đukanović, a glavni nadzornik bio je Jevto Miletin Nikolić. On je ujedno bio prvi načelnik koga je kralj Nikola imenovao da upravlja nikšićkim srezom. Jevtov direktan potomak je Vito Nikolić. Slučajnost ?!
Izvođenjem najfinijih arhitektonskih radova na svodovima i lukovima ovog lijepog mosta, rukovodio je Miloš Lepetić, građevinar iz Kotora.
Iako je projektovan da izdrži teret zaprežnih kola i diližansi, Carev most je toliko solidno izgrađen da je, recimo tokom Drugog sjetskog rata, izdržao teret kolona njemačkih tenkova. Upravo u tom period, most je umalo “poklekao”, odnosno izbjegao sudbinu da bude porušen. Naime, 1944. Godine, njemačke trupe su se iz Albanije i Grčke povlačile preko Crne Gore. Savezničke trupe, računajući da će u te svrhe biti korišćen Carev most, na svakom luku ovog kamenog džina postavili eksploziv, da ga, ako zatreba, dignu u vazduh. Srećom, za to nije bilo potrebe jer su njemačke trupe razbijene već kod Danilovgrada, pa su za odstupanje morali koristiti kanjone Morače i Lijeve rijeke.
Međutim, ako mu tenkovi i eksploziv nijesu mogli nauditi, vrijeme i nemar ljudi svakao jesu. Osamdesteih godina prošlog vijeka, most je počeo naglo da propada. Zub vremena, a i ljudska nebriga odradili su svoje. Srećom, tadašnji gradonačelnik Nikšića, dr Slobodan Nikčević, uspio je da preko Elektroprivrede Crne Gore obezbjedi sredstva za sanaciju Carevog mosta. “ Iskoristio sam svoju funkciju da te 1986. godine pokrenem inicijativu da Elektroprivreda, koja gazduje Slivljem, preko kojeg se proteže ovaj most, a koje je ujedno mjesto poniranja akumulacije rijeke Zete na turbine Perućice, odrade sanacju i revitalizaciju ovog izuzetno značajnog zdanja”, rekao je doktor Slobodan u razgovoru koji smo vodili 2002. godine.
A da bi se na pravi način dočarala ljepota i elegancija ovog mosta, treba biti nadahnut i literarno nadadaren kao Ivo Andrić. Možda je prava šteta što ga putevi kroz Crnu Goru nijesu naveli na Carev most, jer bi vjerovatno bio inspirisan da napiše i dijelo “Na Zeti ćuprija”.
-Gordana Stajčić
