U stogodišnjoj istoriji informisanja u Nikšiću, Stojan Cerović (1888 – 1943) zauzima posebno čelno mjesto. Po struci profesor jugoslovenske književnosti i francuskog jezika. Cvijićev, Skerlićev i francuski đak, vrstan poznavalac unutrašnjih i međunarodnih političkih prilika svoga vremena.
Stojan Cerović
U stogodišnjoj istoriji informisanja u Nikšiću, Stojan Cerović (1888 – 1943) zauzima posebno čelno mjesto. Prije prvog svjetskog rata, saradnik beogradskog lista „Pijemont“ , patriotski i jugoslovenski orjentisanog, a zatim, poslije rata, urednik i osnivač „Jugoslovenskog pijemonta“ , do definitivnog prelaska u Nikšić 1921. godine. Po struci profesor jugoslovenske književnosti i francuskog jezika, Cvijićev, Skerlićev i francuski đak, vrstan poznavalac unutrašnjih i međunarodnih političkih prilika svoga vremena, širokih liberalnih pogleda i shvatanja, Cerović je sa velikim profesionalnim uspjehom i očiglednim rezultatima 19 godina uređivao nedjeljnik „Slobodna misao“ (1922 – 1941), list koji je poslije „Nikšićkih novina“, u stogodišnjoj istoriji nikšićke štampe po raznovrsnosti priloga, brojnosti saradnika i značaju koji je imao u svom vremenu ubjedljivo među prvima.
Naslovna strana „Slobodne misli“ 1. januar 1928. godine
Cerović srednju školu završava na Cetinju u vrijeme poznate aneksione krize (1908), kada sa političkim istomišljenicima učestvuje na demonstracijama pod parolom „Rat Austriji , sloboda Bosni i Hercegovini“, zbog čega iz ovog grada biva protjeran. Školovanje nastavlja u čuvenoj Prvoj muškoj gimnaziji na Univerzitetu u Beogradu, gdje nastavlja političko djelovanje uključivanjem u Klub crnogorske univerzitetske omladine, koji 1903. godine osniva Marko Daković. Studije prekida zbog balkanskih ratova , povlači se preko Albanije, preživljava albansku golgotu i teško narušenog zdravlja preko Krfa 1915. godine stiže u Pariz. Studije nastavlja na Sorboni. Po završetku prvog svjetskog rata , Cerović se vraća u Beograd gdje dovršava studije. Osim dragocjenog iskustva sa Sorbone, na rani duhovni razvoj Stojanove ličnosti, snažan uticaj je imala i literarna družina „Nada“ u kojoj su između ostalih sarađivali Ljuba Nenadović, Milovan Glišić, Petar Kočić, Laza K. Lazarević, Brana Petronijević, Jovan Cvijić, Jovan Skerlić, Svetislav Vulović, Jaša Prodanović, Pera Todorović, Stevan Mokranjac, Bogdan Popović i dr. Jovan Skerlić mu je, svakako, među prvim velikim uzorima, snažno imponovao etičkim i socijalnim idealima – duhovnim potencijalima, koji su se naročito reflektovali u vođenju i uređivanju lista „Slobodna misao“. Možda je najkompletniju ocjenu Stojanove ličnosti, bez koje ne bi ni bilo onakve „Slobodne misli“ dao njegov biograf Pero Krstajić: „Svestrano obrazovanje i naučno usavršavanje na Univerzitetu, aktivno učešće sa naprednom omladinom u širenju slobodarskih ideja, prenošenje ovih težnji prvjenstveno putem pisane riječi, svestrano zalaganje za pobjedu demokratskih i kulturnih načela u politici i literaturi.”
Nakon uništenja nikšićke štamparije u kojoj je štampan kratkovjeki treći (nakon „Nevesinja“ 1898. i „Onogošta“ 1999.) list „Narodna misao“ (1907), u Nikšiću do 1922. godine ne izlaze ni jedne novine, kao zvanično glasilo Zemljoradničke stranke, dolazi do pokretanja „Slobodne misli“. Susret nekoliko generacija na stranicama ovog lista, davao mu je, sa kulturnog, književnog, žurnalističkog i političkog stanovišta posebnu draž. Njegovih oko 7.500 stranica u tom pogledu predstavlja svojevrstan vremeplov u kome se ogledaju duhovna strujanja, počev od predstavnika generacije rođene od sredine devetnaestog vijeka do prve decenije dvadesetog vijeka. Svojom programskom koncepcijom „Slobodna misao“ je prevazišla interese Zemljoradničke stranke, duboko zahvativši sva progresivna kretanja svoga vremena, među kojima se po idealima isticalo rad zabranjene Komunističke partije. Časopis je više puta zabranjivan, a Cerović službom premještan u više mjesta Kraljevine Jugoslavije, a svaki put, da bi sačuvao list, davao je ostavku na službu u nikšićkoj gimnaziji, ali je iznova vraćan. Ostalo je upamćeno književno veče u Zanatlijskom domu mladih crnogorskih književnika: Nikole, Vuka i Đorđija Lopičića, Milovana Đilasa, Janka Đonovića, Đuze Radovića i Stefana Mitrovića u organizaciji Stojana Cerovića, a treba napomenuti da su ovi mladi književnici zajedno sa Budom Tomovićem, Mirkom Stanišićem, Mirkom Banjevićem, Vidom Popovićem, Bajom Sekulićem, Vojom Deretićem, Jovanom Baletićem, Božom Vučinićem sarađivali u „Slobodnoj misli“. Književni život na stranicama „Slobodne misli“ postaje sve intenzivniji poslije 1930. godine, što je i razumljivo ako se zna da je to godina snažnog zamaha književnog života u Crnoj Gori, čije su se prve manifestacije ispoljile poznatim književnim večerima mladih crnogorskih pisaca, pripadnika pokreta socijalne literature. Među intelektualcima i kritičarima toga doba vladalo je mišljenje da „Slobodna misao“ spada u red najboljih provincijskih listova. (Nastaviće se…)
Fragmenti iz teksta Mr Milorada Đukanovića u Nikšićkim Novinama napisanog povodom 100 godina nikšićke štampe (06. maj 1998. godine)
