FELJTON (IV) DIO
Ličnosti na čelu najviših organa državne uprave u prosvjeti: ministri, zastupnici (vršioci dužnosti) ministra, sekretari sekretarijata – ministri, predśednici savjeta za prosvjetu.
Piše: Radovan Damjanović
Ministarstvo prosvjete u Crnoj Gori ustanovljeno je 1882. godine i nazivalo se Ministarstvo prosvjete i crkvenih poslova. Prije formiranja Ministarstva za poslove prosvjete u tadašnjoj Crnoj Gori bili su zaduženi pojedinci od ugleda i autoriteta za praćenje i razvoj ove djelatnosti. Tako, nalazimo u arhivskoj građi da je od 1979. do 1880. godine ovim poslovima rukovodio vojvoda ĐURO CEROVIĆ, a u 1880-toj godini to je bilo povjereno LJUBOMIRU P. NENADOVIĆU.
Od osnivanja ministarstva do danas na čelnim dužnostima ovog državnog resora u Crnoj Gori nalazili su se sljedeći pojedinci:
MILIĆEVIĆ VELJKO je rođen 1886. godine u Čagliću (Slavonija). Gimnaziju je učio u Zagrebu iz koje je isključen zbog učešća u socijalističkom pokretu, pa je istu završio u Beogradu. Književnost i pravo je studirao u Ženevi, Londonu, Parizu i Tuluzu.
Milićević Veljko
Milićević je 1913. godine primio crnogorsko državljanstvo kada je imenovan za sekretara Ministarstva inostranih djela. Poslije kapitulacije crnogorske vojske u I svjetskom ratu (1916) našao se u emigraciji sa kraljem Nikolom. U vladi Evgenija Popovića, dotadašnjeg crnogorskog konzula u Rimu, Veljko Milićević je dobio (jun 1917) resor ministra pravde i zastupnika ministra prosvjete i crkvenih poslova. U oktobru 1917. godine podnosi ostavku kada je crnogorska emigrantska vlada odbila Krfsku deklaraciju.
Veljko Milićević se aktivno bavio književnim stvaralaštvom. Pisao je pripovijetke, novele, romane i objavljivao u raznim listovima i književnim časopisima. Bavio se prevođenjem sa engleskog i francuskog jezika.
Umro je 1929. godine.
ŠOĆ PERO je rođen 1884. godine na Ljubotinju (Cetinje). Učio je gimnaziju na Cetinju, ali je zbog bolesti napustio redovno školovanje. U Francuskoj polaže ispite i dobija „sertifikat ekvivalencije“ kojim se strancima priznaje „ispit zrelosti“. Kasnije (1916) na Dižonskom univerzitetu, na francuskom jeziku, brani tezu „O srpskom nacionalizmu – studija iz političke istorije“ i stiče doktorat nauka.
Šoć Pero
U Crnoj Gori u prvoj deceniji XX vijeka obavlja razne odgovorne poslove i službuje u državnoj upravi. Uporedo sa radnim obavezama bavi se publicističkim, književnim i prevodilačkim radom. Dopisnik je petrogradske agencije „Vesnik“ i londonskog „Rojtera“. Osnivač je prvog dnevnog lista u Crnoj Gori „Dnevne novosti“ (1914), a tokom I svjetskog rata dopisnik je „Journale des Balkans“ koji na francuskom izlazi u Bukureštu.
U januaru 1916. napuštio je Crnu Goru i sa predśednikom vlade dr Lazarom Tomanovićem prelazi u Francusku. Kralj Nikola ga je novembra 1917. godine naimenovao za ministra prosvjete i crkvenih poslova u vladi Evgenija Popovića. Ova vlada je imala prvorazredni zadatak da reguliše odnose sa vladom Srbije, zastupajući stav da ujedinjenje ne može donijeti “bez nadležnog narodnog odobrenja”. Spska vlada na čelu sa Nikolom Pašićem je ignorisala ovaj stav crnogorske vlade i prihvatila da joj partner za razgovore po ovom pitanju bude Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje pod predśedništvom Andrije Radovića i uticajnim djelovanjem Janka Spasojevića.
Kao ministar prosvjete, posebno se angažovao na pružanju pomoći crnogorskoj omladini koja se školovala u inostranstvu ili je bila u egzilu. Kao član Crnogorske delegacije učestvovao je na Konferenciji mira u Parizu 1919. godine kada je ova delegacija imala status posmatrača.
Objavio je više naučnih radova koji su tematski bili orjentisani na diplomatiju, borbu za nacionalnu slobodu, status Crne Gore, političko-ekonomska pitanja, kulturnu istoriju Crne Gore i sl. U brojnim listovima i časopisima pisao je o istaknutim ličnostima iz crnogorske političke i kulturne prošlosti. Bavio se leksikografijom pa je u rukopisu predao SANU crnogorsku leksičku građu sa oko 40 hiljada riječi i izraza.
Umro je 1966. godine.
U periodu od 1. decembra 1918. do 6. aprila 1941. godine postojalo je Ministarstvo prosvjete Kraljevine Jugoslavije i u to periodu niko u tom ministarstvu nije bio na dužnosti ministra ili zastupnika ministra iz Crne Gore.
LALIĆ RADOVAN je rođen 1908. godine u Cecunima (Andrijevica). Završio je gimnaziju u Prizrenu, a Filozofski fakultet u Beogradu.
Lalić Radovan
Od 1933. do 1939. godine radi kao profesor u Skoplju, a od 1936. do 1938. godine honorarni je nastavnik češkog jezika na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Od maja 1946. godine je profesor (vanredni, kasnije redovni) slavistike na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Stekao je ugled jednog od najistaknutijih jugoslovenskih slavista. Kao profesor Univerziteta u Beogradu jako se interesovao za kulturno-prosvjetni život u Crnoj Gori. Biran je za poslanika u Skupštini Crne Gore.
Stupio je u NOB 1941. godine. Bio je član Izvršnog odbora Zemaljskog antifašističkog narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke. U Izvršnom odboru ZAVNO CG bio je na dužnosti rukovodioca Prosvjetnog odsjeka, pa se može smatrati prvim ratnim ministrom prosvjete u Crnoj Gori. Pod njegovim rukovodstvom organizovana je široka aktivnost narodnooslobodilačke vlasti radi otvaranja škola na slobodnoj teritoriji. Takođe su organizovani mnogi analfabetski tečajevi i druge prosvjetno-kulturne aktivnosti na teritorijama koje nijesu bile zahvaćene ratnim operacijama.
Nosilac je Partizanske spomenice 1941. godine, Ordena bratstva i jedinstva i niza drugih odlikovanja i društvenih i profesionalnih priznanja.
Umro je 1972. godine.
PEROVIĆ PUNIŠA je rođen 1911. godine u Šobajićima (Danilovgrad). Završio je gimnaziju u Nikšiću, a pred II svjetski rat apsolvirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu.
Perović Puniša
Perović Puniša je bio aktivni učesnik i jedan od rukovodilaca u predratnom antifašističkom studentskom pokretu. Kao učesnik demonstracija više puta je hapšen i izvođen pred sud. Poslije kapitulacije Kraljevine Jugoslavije obavlja niz značajnih političkih i partijskih funkcija. U toku NOB-a zauzima vrlo značajna mjesta rukovodioca i organizatora partijskih i vojnih aktivnosti. Kada je CASNO (aprila 1945) pretvoren u Crnogorsku narodnu skupštinu, a njegovo Predsjedništvo u Predsjedništvo skupštine, usvojen je Zakon o obrazovanju Narodne vlade po kome je imenovana prva vlada (predśednik Blažo Jovanović, potpredśednik Petar Komnenić i osam ministara). Za prvog ministra prosvjete imenovan je Puniša Perović, dotadašnji pomoćnik povjerenika za informacije. To je bio prvi minister prosvjete Crne Gore poslije drugog svjetskog rata. Na ovoj dužnosti je ostao do novembra 1945. godine kada odlazi na novu dužnost u Beograd, direktor Više partijske škole CK KPJ (1946-1947).
Poslije rata radi na više odgovornih funkcija u KPJ i SSRN Jugoslavije. Više puta je poslanik u Saveznoj skupštini, CK SK CG, član rukovodstva Saveza boraca NOR-a i sl.
Kao srednjoškolac pokazivao je sklonost za pisanu riječ. Kao učenik i student objavljuje radove u đačkim i omladinskim listovima. U toku rata, a i kasnije, biran je za urednika pojedinih časopisa i listova („Mlada kultura“, „Riječi slobode“, „Pobjeda“, „Narodna borba“). Objavio je više tekstova na teme iz NOR-a i revolucije.
Nosilac je Partizanske spomenice 1941., dobitnik nagrade AVNOJ-a kao i niz drugih priznanja i odlikovanja. Za narodnog heroja Jugoslavije proglašen je 1953. godine.
Umro je 1985. godine.
