ARHITEKTA VLADIMIR BOJKOVIĆ – UMJETNIK PROSTORA
Arhitektu Vladimira Bojkovića od djetinjstva intrigira atmosfera toplih boja sunčevog zalaska i izlaska… pa ushićenje tom svjetlošću koja nagovještava i naslućuje da, možda, nije sve u tome što nas okružuje daruje arhitekturi, književnosti slikarstvu. Vladimir u italijanskom gradu Ankoni brani doktorsku tezu Transformacija arhitektonskog urbanog identiteta grada Nikšića, njegov rukopis Šapat sunčanih mrva spreman je za štampu, a grafike i akvareli za izložbu. Istraživanje istorije urbanizma i arhitekture Nikšića, prvo koje pokušava da neke fenomene na prostoru grada Nikšića objasni, zainteresovalo je i arhitekte u zemljama bogatim graditeljskom istorijom i tradicijom.
Vladimir Bojković
Dilemu-kuda dalje, karakterističnu za nadarene, Vladimir Bojković, maturant Nikšićke gimnazije, Lučaš talentovan za prirodne, društvene nauke i umjetnost riješio je 2001. upisom na Medicinski fakultet u Beogradu. Da je to bilo privremeno rješenje bilo je jasno nakon dvije, iako uspješne, godine na tom fakultetu. Nauka imanentna njegovom tragalačkom duhu, u čijem centru su čovjek i prostor kao fizička i duhovna kategorija, bila je arhitektura. Uspješno završeno formalno akademsko obrazovanje na fakultetu u Podgorici, posao asistenta, magistarski studiji sa prosjekom 10, priznanja i nagrade na konkursima i izložbama u Kembridžu, Lisabonu… a među njima je Prva za urbani dizajn u Beogradu, Vladimir doživljava kao uobičajen slijed, ili tek mogući rezultat talenta i posvećenosti arhitekturi. I izbor doktorske teze, Transformacija arhitektonskog urbanog identiteta grada Nikšića, slijedi nit njegovog promišljanja “… univerzalna dimenzija u arhitekturi trebalo bi da bude kvalitetan odnos prema nasleđu, odnosno kako ćete to što ste naslijedili interpretirati na nov način vodeći računa da ostvarite kontinuitet, jer kontinuitetom se formira identitet prostora”, kaže Vladimir koji impresionira sagovornika inteligencijom, interesovanjima, obrazovanjem, talentima i stavovima.
Svjetlost u graditeljskom nasleđu Nikšića
Desetak godina Vladimir istražuje istoriografske podatke o razvoju grada Nikšića. Nedostatak arhivske građe je problem, postoje praznine, ali tu su dokumenta i objekti vrijedni poštovanja, koji upravo u kombinacijama sa tim prazninama predstavljaju veliki istraživački izazov. Vladimirovo istraživanje istorije urbanizma i arhitekture Nikšića, prostorne i vremenske vertikale grada, odnosno, pristup toj temi, analiza svih etapa u razvoju grada kroz urbane i arhitektonske manifestacije u vidu morfologije, trgova, ulica, specifičnih objekata, zainteresovalo je viđene arhitekte na Univerzitetu u Ankoni, ali i na Kembridžu.
“Malo je neobično kada arhitekte, u zemlji u kojoj arhitektura ima veliku i bogatu tradiciju, zainteresuje predlog za istraživanje grada koji je njima gotovo nepoznat. Ali, način na koji sam predstavio istraživanje u pogledu arhitekture i formiranja identitetskih prostornih elemenata, jako im se dopao, i rekli su: što da ne. Možda je baš bila presudna ta znatiželja – da vide kakva je to arhitektura sa one strane Jadranskog mora. A sa one strane Jadranskog mora razvijao se grad po renesansnoj šemi idealnih gradova. Donošenjem prvog regulacionog plana 1883. koji je uradio trogirski arhitekta Josip Šilović Slade, Nikšić postaje jedan od prvih gradova ne samo u Crnoj Gori, nego i u regionu sa dokumentom koji će regulisati njegov urbani razvoj. Od trenutka primjene regulaciong plana, Nikšić počinje da se razvija primjenom urbanističkih zakonitosti koje oblikuju njegov prostor u vidu kako urbanizma tako i u vidu arhitekture. Posledica ovakve interakcije ogleda se u formiranju specifične prepoznatljivosti Nikšića u odnosu na druge gradove. Možemo reći da primjenom prvog regulacionog plana Nikšić počinje da formira svoj urbani i arhitektonski identitet. Identitet jednog grada trebalo bi da ima svoj kontinuitet u smislu da svako novo vrijeme vrednuje prošlo i da na njemu bazira svoj razvitak poštujući postulate na kojima se razvijao identitet tokom života grada, ali i doprinoseći novim idejma osvježavanje već ustanovljenog identiteta. Naročito je važno uočiti one prostorne i arhitektonske teme koje se tokom vremena javljaju kao osnovni elementi identiteta grada. Varijacijama ovih tema i njihovim interpretiranjem u datom vremenu možemo uočiti prisustvo kontinuiteta kao baze identiteta. Podloga tome jeste šema renesansnog idealnog grada čija karakteristika je stroga geometrizacija koja omogućava da buduće sadržaje, shodno funkcijama, možete da pozicionirate na logičan i dosledan način“.
Veliki je broj urbanista i arhitekata koji su promišljali Nikšić i oblikovali njegovu prostornu poetku uglavnom uvažavajući orijentire koje je postavio Slade. Između ostalih, braća Stojanović, Sajsel, Boltar, Milić, Košir, Dusper, Vukotić, Đorđević, Tatić, Popović, Butovski, braća Štraus, Mušič… dva najznačajnija poslijeratna Đorđije Minjević i Slobodan Vukajlović. Podaci o idejama, htijenjima i ostvarenjima u Nikšiću nekih od njih su oskudni i javnosti gotovo nepoznati. Vladimir navodi samo neke.
“Recimo, gotovo je nepoznato da je u Nikšiću radio prvi školovani crnogorski arhitekta Periša Vukotić, autor čuvene Učiteljske škole, ali i zgrade u kojoj se nalazi Policija. Od nje počinje taj prsten u kojem je, prema planu Josipa Sajsela, trebalo da se nalaze sve građevine javnog karaktera. I vidite da je distribucija objekata javnog sadržaja primjenjena na tom prostoru na logičan i dosledan način. U toku istraživanja bilo mi je, između ostalog, interesantno na koji način se mogu tretirati trgovi, na primjer, Trg Save Kovačevića. Recimo arhitekta Ratibor Đorđević, odmah nakon Drugog svjetskog rata, na zelenom ostrvu Trga predvidio je fontanu, i napravio analizu lepeze osvjetljenja koje ne bi smetalo vozačima… Đorđević je takođe na prostoru današnje Autobuske stanice planirao Pionirski park sa vještačkim jezerom… Feđa Košir je 1972. na Jugoslovenskom konkursu pobijedio za realizaciju tadašnjeg Trga Maršala Tita, a besplatno je za Nikšić radio projekat Autobuske stanice. Jedan od značajnijih arhitekata, koji su stvarali u Nikšiću, a o kojem se malo zna je i Rajko Tatić, autor zgrada SDK i Samoizbor čija arhitektura je pravi primjer modernog internacionalnog stila. Među njima je i Duško Duda Popović koji je uradio projekat Doma zdravlj, objekat sa specifičnom ornamentikom koji bi bio ineteresantan za proučavanje. Tu je i angažman ruskog arhitekte Butovskog, autora nikšićke tržnice, ali i urbanističke postavke radničkog naselja Humci, koja ima sve karakteristike modernih postavki tog vremena. Na tom prostoru podignut je i vrtić Sunce, za koji je arhitekta Pavle Popović dobio Borbinu nagradu. Prilično šturo kretanje kroz rukopis arhitekata i urbanista koji su gradili Nikšić, jer svaki taj rad i njegov autor zaslužuju poseban osvrt, vodi do dva najznačajnija – Đorđija Minjevića i Slobodana Vukajlovića, čija djela su djelimično proučavana. Minjević pripada zagrebačkoj arhitektonskoj školi koju karakterišu čiste funkcionalne forme, a Vukajlović beogradskoj, završio je u klasi Bogdana Bogdanovića, pa je na njegovim objektima vidljiva ljubav prema ornamentici i tradicionalnom oblikovanju materijala… Opus tih pa i većine navedenih urbanista i arhitekata, svjedočanstovo je kako se Nikšić razvijao u duhu sa svim stremljenjima i estetikom koja je u tom periodu postojala, ne lokalno već globalno. Njihova djela govore o duhu jednog vremena, o počecima dobrih navika koje su bitne, jer formiraju način promišljanja o gradu. U krajnjem slučaju i vaspitanja prema prostoru, odnosno prema drugom čovjeku što je bitna stavka u životu svakog čovjeka i prostora”.
Koliko je promišljanje Nikšića kroz vrijeme interesantno svjedoči i atmosfera kada je na Univerzitetu u Kembridžu, na istraživačkom seminaru, Vladimir kao ambasador svog grada predstavio arhitekturu nekih objekata:
„Reakcije su bile nevjerovatne. Jer, ljudima je taj prostor nepoznat, čak im je sasvim čudna priča o gradiću koji je 1883. nastajao po šemi idealnog renesansnog grada. Bili su začuđeni i zatečeni npr. Humcima, urbanističkom postavkom. To su iste ili jako slične šeme koje, u to vrijeme, postoje u radničkim naseljima u Švedskoj, Norveškoj, Finskoj… Ili, na primjer, čuvena zgrada Meander koja je reprezentativan primjer poslijeratnog projektovanja kolektivnog stanovanja. Arhitekta Milić uzima arhitekturu zgrade Zirojevića pa je interpretira, rotira, okreće, a organizacija te zgrade jako podsjeća na one, iz tog perioda, koje se nalaze u blizini Osla i Stokholma. Ili, objekat Doma revolucije uvijek intrigira arhitekte – kako je moguće da takav jedan grandiozan objekat, koji liči objektima iz tog perioda koji su klica postmodernizma u arhitekturi, bude projektovan u socijalističkoj zbilji. Inače, hod kroz vrijeme pokazuje da su planiranje i izgradnja Nikšića bili u korak sa estetikom koja je u tim vremenima bila njegovana na Zapadu. U poratnom Nikšiću se stvara arhitektura istog duha kao u razvijenim evropskim zemljama što je zainteresovalo savremene arhitekte da tumače taj prostor izvan stereotipa“.
Svjetlost u književnosti
Bavljenje naukom uvijek ima univerzalnu dimenziju i opšti plan pa je Vladimirovo zanimanje za urbanizam i arhitkturu Nikšića proširilo interesovanje drugih istraživača istorije arhitekture za taj grad. I u tom interesovanju i promišljanju konsultuje psihološka, metafizička i filozofska polja. A psihološki impuls tog arhitekte otkriva njegova umjetnička ekspresija u književnosti i slikarstvu-koja je usmjerena na dijalog umjetnika i našeg bića. Vladimir ima privilegiju da iluzije i vizije pretvara u vizuelne oblike, a vizuelne oblike u iluzije i vizije. Naziv prve književne je Šapat sunčanih mrva.
“Taj roman sam pisao poslednjih desetak godina u specifičnim trenucima, a specifično je i to što sam počeo da ga pišem od kraja kao student medicine u Beogradu. To je unutrašnje oblikovanje moje intime, duhovnog života i usmjeravanja. Sada vidim koliko je arhitektura, ne kao scenografija, već metafora, u romanu u kojem glavni junak pomaže drugima da pronađu ljubav, jako bitan faktor. Početak romana sam završio u Ankoni, gradu sasvim drugačijem od Beograda. Lučki grad sa prostranstvom i nepredviđenošću mora, i grad pored rijeke učestvuju različitim ritmom u mojoj priči. U romanu istražujem neke senzacije, fenomene u svakodnevici kao svjetlost. Otuda naziv Šapat sunčanih mrva. Od djetinjstva me zanimala atmosfera toplih boja sunčevog zalaska pa i izlaska-bakarna, ružičasta, blijedo zelena… To je atmosfera i na nekim od mojih grafika.
Svjetlost u slikarstvu
Jedan od načina da Vladimir izrazi ushićenje svjetlošću koja nešto nagovještava i naslućuje, možda da nije sve u tome što nas okružuje je slikarstvo. Da postoji i nešto onostrano čemu bi trebalo, kaže Vladimir, da težimo jer ne bi valjalo da život svedemo na materijalne stvari.
“Za impuls koji može da izazove eksploziju emocije i stvaranja, za intuitivan osjećaj boja je zahvalna jer omogućava da sirovo reagujete, da trenutak odmah pretočite ili oblikujete. Nakon te eksplozije i vrtloga dolazi smirivanje, kompozicija koja sve to sažme u jedan osjećaj. Možda te moje kompozicije nekog podstaknu, inspirišu, izazovu finu emociju, ili prihvate poruku da ljudi ne treba da se plaše da izraze to što osjećaju i da tu energiju kanališu na fin i pozitivan način.
Svjetlost i čovjek
To što je Vladimir Bojković talentovan za nauku i umjetnost dar je od boga, a to što neke svoje talente opredmećuje dar je unutrašnjeg nemira, višeznačja i višeglasja koje mu je podarilo nataloženo iskustvo vjekova.
“Književnost i slikarstvo nadomještaju izvjesnu ograničenost arhitekture kao umjetnosti. Arhitekta ne može baš uvijek da gradi, a to što sagradi stoji u prostoru. Radi i sa apstraktnim materijalom, koristiti apstrakovani model koji često običan čovjek ne može do kraja da razumije. U slikarstvu i književnosti stvaram u sopstvenom prostoru. Prostor je okosnica svega, ukoliko se ne doživljava isključivo kao fizička kategorija. Zato je ritam u arhitekturi, odnosa svjetlosti i sjenke, važan koliko i u poeziji i slikarstvu. Zgrada nije ista ujutro, na podne, uveče. Arhitektura bez ritma ne može da začudi i zamisli čovjeka zbog kojeg se i gradi. Briga za čovjeka bi trebalo da je u centru interesovanja svakog stvaralaštva. Rezultat toga uvijek je pozitivna energija, koju svako ima, a koju pokreću posebni trenuci. Ti trenuci-pokretači nijesu uvijek prijatni. I tada možete da birate da li da pokleknete, ili nastavite. Taj izbor je polje slobode. Zbog te slobode čovjek, produkt stvaranja, ima obavezu da to što nosi u sebi kultiviše, da stvara nešto dobro, jer samo dobro koje se umnožava postaje više dobro. Meni je bitno da u tom što radim budem pošten i da radim časno i pošteno. Imam odgovornost prema sebi ali i okolini. Na primjer, danas u arhitekturi postoje razna strujanja i pravci. Jedan, koji zastupaju svjetski poznate arhitekte, upravo ne uvažava to što nas okružuje. Zapravo, objekat stvaraju van konteksta. Tako i u odnosu prema ljudima možete da budete u nekoj vrsti nezainteresovanosti za drugog, ali meni se čini da je dato da budemo zainteresovani za drugog čovjeka. Jer, pomažući drugome da uzraste pomažete sebi.Taj odnos prema čovjeku objašnjava rečenica Maksima Gorkog-Treba poštovati svakog čovjeka, jer možda je upravo taj čovjek rođen da nam svima donese sreću”.
S.V.
